İŞVERENLER TARAFINDAN ÇALIŞANLARA YAPILAN VERGİDEN İSTİSNA ÜCRET ÖDEMELERİ

06.05.2025

İmdat TÜRKAY/Gelir İdaresi Grup Başkanı

Özet: İşverenler tarafından çalışanlara yapılan ücret ve ücret kapsamındaki ödemelerin tamamı vergi kesintisine tabi olmayıp birçok ödeme sosyal ve ekonomik gerekçelerle ya tamamı ya da belli bir tutarı gelir vergisinden istisna edilmiştir. İşverenler tarafından vergi ziyaına sebep olmadan doğru bir vergi tevkifatının yapılabilmesi için istisna edilen ücret ödemelerinin doğru tespiti çok önemlidir.

Anahtar kelimeler: Ücret ödemeleri, vergiden istisna ücretler, tazminat/yardımlarda istisnalar.

1. Giriş

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununa göre, işverenler tarafından hizmet erbabına yapılan ücret ve ücret kapsamındaki her türlü ödemelerin tahakkuk ve ödemesinin yapıldığı anda vergi tarifesi uygulanmak suretiyle gelir vergisi tevkifatı yapılmaktadır.

Ancak, GVK’nın 23-29. maddeleri arasında asgari ücret istisnası başta olmak üzere birçok ücret ve tazminat ödemeleri sosyal ve ekonomik amaçlı bazen de emeğe dayalı bir gelir unsuru olması nedeniyle gelir vergisinden istisna edilmiştir. Ayrıca, bazı özel kanunlarda da gelir vergisinden istisna edilmiş ücret ödemeleri yer almaktadır. Bazı ücret ödemelerinin tamamı gelir vergisinden istisna iken bazıları da belli parasal sınırlar çerçevesinde vergiden istisna edilmiştir.

Gelir vergisinden istisna edilen ücret ödemeleri üzerinden hem işverenler GVK’nın 94. maddesine göre gelir vergisi tevkifatı yapmayacaklar hem de ücret gelirini elde edenler, GVK’nın 86/1-(a) bendine göre kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı için yıllık beyanname vermeyecek ve diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde de bu gelirleri beyannameye dâhil etmeyeceklerdir. Dolayısıyla, istisna kapsamındaki ücret gelirleri için yıllık beyanname verilmesi ve beyanname verilip verilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınması da söz konusu değildir.

Bu çalışmada genel olarak ücret istisnalarından bahsedilecek olup esasen her ücret istisnası ayrı birer çalışma konusu olacak kadar detaylı olarak inceleme gerektirdiğinden, söz konusu istisnalardan yararlanmanın şartlarına girilmeyecektir.

2. Ücret ve Ücret Kapsamında Değerlendirilen Ödemeler

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununa göre ücret; işyerine tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez.

Kanunda ücret ödemelerinin kapsamı çok geniş tutulmuş ve çalışana ödenen para, ayın ve menfaatler ücret olarak belirlenmekle beraber uygulamada tereddüt yaşanmaması için kanun koyucu tartışmaya neden olmayacak şekilde aşağıda sayılan ödemeleri de ücret saymış ve bunları ödeyenleri de tevkifat yapılması açısından işveren kabul etmiştir.

GVK’nın 23/11. bendine göre istisna dışında kalan emeklilik, malüliyet, dul ve yetim aylıkları,
Evvelce yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığında verilen para ve ayınlarla sağlanan diğer menfaatler,
Türkiye Büyük Millet Meclisi, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeleri ile özel kanunlarına veya idari kararlara göre kurulan daimi veya geçici bütün komisyonların üyelerine ve yukarıda sayılanlara benzeyen diğer kimselere bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler,
Yönetim ve denetim kurulları başkanı ve üyeleriyle tasfiye memurlarına bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler,
Bilirkişilere, resmî arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve her türlü yarışma jürisi üyelerine ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler,
Sporculara transfer ücreti veya sair adlarla yapılan ödemeler ve sağlanan menfaatler,
Hizmet sözleşmesi sona erdikten sonra; karşılıklı sonlandırma sözleşmesi veya ikale sözleşmesi kapsamında ödenen tazminatlar, iş kaybı tazminatları, iş sonu tazminatları, iş güvencesi tazminatları gibi çeşitli adlar altında yapılan ödemeler ve yardımlar.

3. Yabancı Elçilik ve Konsolosluklarda Çalışan Memur ve Hizmetlilere Ödenen Ücretlerde İstisna Uygulaması

Gelir Vergisi Kanununun “Diplomat muaflığı” başlıklı 15’inci maddesinde yer alan hükme göre; yabancı devletlerin Türkiye'de bulunan elçi, maslahatgüzar ve konsolosları (Fahri konsoloslar hariç) ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o memleketin uyrukluğunda bulunan memurları, Türkiye'de resmi bir göreve memur edilenler bu sıfatlarından dolayı ve karşılıklı olmak şartıyla gelir vergisinden muaf tutulmuştur.

Gelir Vergisi Kanununun 16’ncı maddesinde, “Yabancı elçilik ve konsoloslukların 15’inci maddeye girmeyen memur ve hizmetlilerinin yalnız bu işlerinden dolayı aldıkları ücretler karşılıklı olmak şartıyla gelir vergisinden istisna edilir.” hükmü yer almaktadır. Söz konusu maddede yer alan ücret istisnası, yabancı elçilik ve konsolosluklarda çalışan ve GVK’nın 15’inci madde kapsamına girmeyen memur ve hizmetlilerin, bu görevleri karşılığı aldıkları ücret gelirlerine karşılıklı olmak şartıyla uygulanmaktadır.

GVK’nın 16’ncı maddesinde yer alan ücret istisnasının uygulamasında çalışan personelin uyruğunun önemi bulunmamaktadır. Elçilik veya konsoloslukta çalışan kişi Türk uyruklu da olsa istisna uygulanır. Yabancı ülkelerin Türkiye’de bulunan elçi, maslahatgüzar ve konsolosları ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o ülkenin uyruğunda bulunan memurları dışında kalan memur ve hizmetlilerin yalnızca bu işlerden dolayı aldıkları ücretler, karşılıklı olmak koşuluyla, gelir vergisinden istisna edilmiştir. Karşılıklılık anlaşmasının uygulanmadığı durumlarda karşılık esasına uymayan ülkenin Türkiye’deki temsilciliğinde çalışan memurlar istisnadan yararlanamazlar.

Bu durumda, ücret sahipleri her yılın sonunda toplam ücretlerini yıllık gelir vergisi beyannamesiyle oturdukları mahallin vergi dairesine bildireceklerdir. İstisna sadece ücret gelirleri için uygulanacak olup diğer gelir unsurları için istisna uygulaması söz konusu değildir. İstisna karşılıklı olması koşuluyla uygulanacaktır. İstisna uygulanacak elçilik veya konsolosluğun bağlı olduğu ülkenin de kendi ülkesindeki Türkiye elçilik ve konsolosluklarında çalışanların ücretlerini gelir vergisinden istisna tutması gereklidir. Yabancı elçilik ve konsolosluklarda çalışanların ücretleri istisna kapsamına girmiyorsa GVK’nın 95’inci maddesine göre tevkifata tabi tutulmayan bu ücret gelirleri hizmet erbabı tarafından, asgari ücret istisnası da dikkate alınarak yıllık beyanname ile beyan edilecektir. GVK’nın 16’ncı maddesinde yer alan ücret istisnasından yararlanmanın şartları kısaca şöyledir;

İstisna uygulamasında çalışan memur ve hizmetlilerin uyruğunun önemi yoktur (Örneğin, Almanya Konsolosluğunda güvenlik görevlisi olarak çalışan bir Türk vatandaşı veya İtalyan vatandaşının aldığı ücret istisna kapsamına girmektedir),
İstisna sadece ücret gelirleri için uygulanacaktır. Diğer gelirler için istisna uygulanmayacaktır (Almanya Konsolosluğunda güvenlik görevlisi olarak çalışan bir Türk vatandaşının Ankara Kızılay’da sahibi olduğu işyerini (D) Ltd. Şti’ne kiraya vermesi halinde, ücret dışındaki gelirler istisna kapsamında olmadığından, şirket kira bedelinden vergi kesintisi yaptıktan sonra kalan tutarı ödeyecektir),
İstisna karşılıklı olması koşuluyla uygulanacaktır. İstisna uygulanacak elçilik veya konsolosluğun bağlı olduğu ülkenin de kendi ülkesindeki Türkiye elçilik ve konsolosluklarında çalışanların ücretlerini gelir vergisinden istisna tutması gerekmektedir.

4. Gelir Vergisi Kanununun 23 üncü Maddesinde Yer Alan Ücret İstisnaları

Gelir Vergisi Kanununun 23 üncü maddesine göre, gelir vergisinden istisna edilen ücret ödemeleri şöyledir;

Köylerde veya son nüfus sayımına göre belediye içi nüfusu 5.000’i aşmayan yerlerde faaliyet gösteren ve münhasıran el ile dokunan halı ve kilim imal eden işletmelerde çalışan işçilerin ücretleri,
Gelir vergisinden muaf olanların veya gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçilerin yanında çalışan işçilerin ücretleri,
Toprak altı işletmesi halinde bulunan madenlerde cevher istihsali ve bununla ilgili diğer bütün işlerde çalışanların münhasıran yer altında çalıştıkları zamanlara ait ücretleri,
Köy muhtarları ile köylerin kâtip, korucu, imam, bekçi ve benzeri hizmetlilerine köy bütçesinden ödenen ücretler ile çiftçi mallarını koruma bekçilerinin ücretleri,
Hizmetçilerin ücretleri (Hizmetçiler özel fertler tarafından evlerde, bahçelerde, apartmanlarda ve ticaret mahalli olmayan sair yerlerde orta hizmetçiliği, sütninelik, dadılık, bahçıvanlık, kapıcılık gibi özel hizmetlerde çalıştırılanlardır. Mürebbiyelere ödenen ücretler istisna kapsamına dahil değildir. Sitelerde çalıştırılan güvenlik elamanı, bekçi, muhasebeci gibi çalışanların ücretleri bu istisna kapsamında değildir.),
Sanat okulları ile bu mahiyetteki enstitülerde, ceza ve ıslahevlerinde, darülacezelerin atölyelerinde çalışan öğrencilere, hükümlü ve tutuklulara ve düşkünlere verilen ücretler,
Hizmet erbabına işverenlerce iş yerinde veya müştemilatında yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatler (İşverenlerce, iş yerinde veya müştemilatında yemek verilmeyen durumlarda çalışılan günlere ait bir günlük yemek bedelinin 2025 takvim yılı için 240 Türk lirasını aşmayan kısmı istisna kapsamındadır. Ödemenin bu tutarı aşması halinde aşan kısım ile bu amaçla sağlanan diğer menfaatler ücret olarak vergilendirilir.),
Genel olarak maden işletmelerinde ve fabrikalarda çalışan işçilere ve özel kanunlarına göre barındırılması gereken memurlarla müstahdemlere konut tedariki ve bunların aydınlatılması, ısıtılması ve suyunun temini suretiyle sağlanan menfaatler ile mülkiyeti işverene ait brüt alanı 100 m2’yi aşmayan konutların hizmet erbabına mesken olarak tahsisi suretiyle sağlanan menfaatler (Bu konutların 100 m2’yi aşması halinde, aşan kısma isabet eden menfaat için bu istisna hükmü uygulanmaz. Mülkiyeti işverene ait olmayan kiralanan konutların hizmet erbabına tahsisi istisna kapsamında değildir.),
Hizmet erbabının toplu olarak iş yerlerine gidip gelmelerini sağlamak maksadıyla işverenler tarafından yapılan taşıma giderleri (Hizmet erbabının toplu taşıma kartı, bileti veya bu amaçla kullanılan ödeme araçlarının temini suretiyle sağlanan menfaatler de çalışılan her bir gün için günlük belirlenen tutarı (2025 takvim yılı için 126 TL) aşmaması kaydıyla gelir vergisinden istisnadır. Ulaşım bedelinin nakit olarak verildiği, ulaşım bedeli karşılığının, hediye kartı ve benzeri ulaşım harcaması dışında diğer alışverişlerde de kullanılabilecek ödeme araçları şeklinde verildiği ve çalışılmayan günler için de ulaşım bedeli ödendiği durumlarında, istisnadan faydalanılması mümkün değildir.),
Kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesinde belirtilen sandıklar tarafından ödenen emekli, maluliyet, dul ve yetim aylıklarının en yüksek Devlet memuruna çalışılan süreye bağlı olarak ödenen tutarı aşmayan kısmı,
3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununa tabi çırakların asgari ücreti aşmayan ücretleri (Asgari ücret tutarının üzerindeki ücretlerin tamamı vergilendirilir.),
Yabancı ülkelerde bulunan sosyal güvenlik kurumları tarafından ödenen emekli, maluliyet, dul ve yetim aylıkları (Sosyal güvenlik kurumu kapsamında olmayıp özel şirketlerce ödenen söz konusu aylıklar bu istisna kapsamında değildir.),
Kanuni ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerin yanında çalışan hizmet erbabına, işverenin Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödediği ücretler ile Kanuni ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerin, Ticaret Bakanlığından alınan izne istinaden kurulan bölgesel yönetim merkezlerinde münhasıran merkezin faaliyet izni kapsamında istihdam ettikleri hizmet erbabına Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödediği ücretler,
Her yıl millî müsabakalara iştirak ettiklerinin belgelendirilmesi kaydıyla, yüz ve daha aşağı sayıda işçi çalıştıran iş yerlerinde bir, yüzden fazla işçi çalıştıran iş yerlerinde iki amatör sporcuya ödenen ücretler (Aylık ücretleri asgari ücretin iki katından fazla olan amatör sporcuların ücretlerine bu istisna uygulanmaz ve bu ücretlerinin tamamı vergilendirilir.),
İşverenlerce, kadın hizmet erbabına kreş ve gündüz bakımevi hizmeti verilmek suretiyle sağlanan menfaatler (İşverenlerce, kreş ve gündüz bakımevi hizmetinin iş yerinde verilmediği durumlarda, kadın hizmet erbabının hizmet aldığı gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerince işletilen kreş ve gündüz bakım evlerine ödeme yapılmak suretiyle sağlanan menfaatler de istisna kapsamındadır. Kadın hizmet erbabına sağlanan menfaatin ücret istisnasına tabi tutulabilmesi için; bu hizmetin gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerince işletilen kreş ve gündüz bakım evlerinden alınması, ödemenin hizmet erbabına değil doğrudan bu hizmeti sağlayan mükelleflere yapılması gerekmektedir. İstisnadan yararlanılacak tutar her bir çocuk için asgarî ücretin aylık brüt tutarının %50’sini (2025 takvim yılı için 26.005,50X%50=13.002,75 TL’yi) aşmayacaktır. Sağlanan menfaatin asgari ücretin aylık brüt tutarının %50’sini aşması halinde, aşan kısım ücret olarak vergilendirilecektir. Hizmet erbabına doğrudan yapılan ödemeler ve sağlanan menfaatler de ücret olarak vergilendirilecektir.),
Kamu kurum ve kuruluşları hariç Türk Hava Kurumu veya kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bulunan müesseselerde uçuş maksadıyla görevlendirilen, hava aracının sevk ve idaresiyle görevli pilotlar ile uçuş esnasında uçak içinde hizmet veren yetkili sivil havacılık otoritesince sertifikalandırılmış kabin memurlarına ödenen aylık ücretin gerçek safi değerinin %70’i,
Hizmet erbabının, ödemenin yapıldığı ayda geçerli olan asgari ücretin aylık brüt tutarından işçi sosyal güvenlik kurumu primi ve işsizlik sigorta primi düşüldükten sonra kalan tutarına isabet eden ücretleri (İstisnayı aşan ücret gelirinin vergilendirilmesinde, verginin hesaplanacağı gelir dilim tutarları ve oranları, istisna kapsamındaki tutarlar da dikkate alınarak belirlenir. Ödenecek vergi tutarı, bu suretle bulunan vergi tutarının içinde istisna tutara isabet eden kısım düşülmek suretiyle hesaplanır. İstisna nedeniyle alınmayacak olan vergi ilgili ayda aylık asgari ücret üzerinden hesaplanması gereken vergiyi aşamaz. Birden fazla işverenden ücret alanlarda bu istisna sadece en yüksek olan ücrete uygulanır. Söz konusu istisna, 1/1/2022 tarihinden itibaren yapılan ücret ödemelerine uygulanmaktadır.),
Yurt dışında yapılan inşaat, onarım, montaj işleri ile teknik hizmetlerde çalışan hizmet erbabına, fiilen yurt dışındaki çalışmaları karşılığı işverenin yurt dışı kazançlarından karşılanarak 1/12/2022 tarihinden itibaren yapılan ücret ödemeleri.

5. Çalışanlara Gider Karşılığı Yapılan Ödemelerde İstisnalar

Gelir Vergisi Kanununun 24 üncü maddesine göre gider karşılığı olarak hizmet erbabına ödenen ve gelir vergisinden istisna edilen ödemeler şöyledir;

Harcırah Kanununa tabi kurumlar tarafından harcırah veya yolluk olarak yapılan ödemeler,
Harcırah Kanunu kapsamı dışında kalan müesseseler tarafından idare meclisi başkanı ve üyeleri ile denetçilerine, tasfiye memurlarına ve hizmet erbabına verilen gerçek yol giderlerinin tamamı ile yemek ve yatmak giderlerine karşılık verilen gündelikler. Bu gündelikler devletçe verilen gündeliklerin en yüksek haddini aşarsa, aradaki fark ücret olarak vergiye tabi tutulur,
657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre ödenen yakacak yardımı,
Sayım işleriyle, seçim işlerinde çalıştırılanlara özel kanunlarına göre verilen zaruri gider karşılıkları.

6. İşverenler Tarafından Çalışanlara Ödenen Tazminat ve Yardımlarda İstisnalar

Gelir Vergisi Kanununun 25 inci maddesine göre, işverenler tarafından çalışanlara ödenen tazminat ve yardımlardan gelir vergisinden istisna edilenler şöyledir;

Ölüm, engellilik ve hastalık sebebiyle verilen tazminat ve yardımlar ile 4447 sayılı Kanun uyarınca sigortalı işsizlere Kanunda belirtilen şartları taşımaları halinde işsiz kaldıkları dönem için yine Kanunda belirtilen süre ve miktarda yapılan işsizlik ödeneği ödemeleri (Yine, 4857 sayılı Kanunun 21 inci maddesine göre, işverence geçerli sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verildiğinde, işçinin başvurusu üzerine işverenin bir ay içinde işe başlatmadığı durumda, işçiye, en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında ödenen tazminat istisna kapsamındadır. 4857 sayılı Kanunun 21 inci maddesine göre, arabuluculuk faaliyeti sonucunda tarafların, işçinin işe başlatılmaması konusunda anlaşmaları halinde, iş sözleşmesi feshedilen hizmet erbabına en çok sekiz aylık ücreti tutarında ödenen işe başlatmama tazminatları da istisna kapsamındadır. Bu madde kapsamında ödenen dört aylık boşta geçen süre ücreti ödemesi ise gelir vergisine tabiidir.),
Muhtaç olanlara belli bir süre için veya hayat kaydıyla yapılan yardımlar (Asker ailelerine yapılan yardımlarla hayır derneklerinin ve yardım sandıklarının yardımları bu istisna kapsamına girmektedir.),
Kanunla kurulan emekli sandıkları ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesinde belirtilen sandıklar tarafından, kendilerine zat aylığı bağlananlara aylıkları dışında, kanunları veya statüleri gereğince verilen emekli, dul, yetim ve evlilik ikramiyeleri veya iade olunan mevduatı ve sürelerini doldurmamış bulunanlarla dul ve yetimlerine toptan ödenen tazminatlar (506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesinde belirtilen sandıklar tarafından ödenen tazminat, yardım ve toptan ödemeler en yüksek Devlet memuruna çalışılan süreye bağlı olarak ödenen tutardan fazla ise aradaki fark ücret olarak vergiye tâbi tutulur. Bu mukayesede gerek muhtelif sandıklardan gerek aynı sandıktan muhtelif zamanlarda yapılan ikramiye, tazminat ve toptan ödemeler topluca dikkate alınır.),
Hizmet erbabına ödenen çocuk zamları (Bu zamlar Devletçe verilen miktarları aştığı takdirde, fazlası vergiye tabi tutulur.),
Evlenme ve doğum münasebetiyle hizmet erbabına yapılan yardımlar (Bu istisna hizmet erbabının iki aylığına veya buna tekabül eden gündeliklerinin tutarına kadar olan yardım kısmına uygulanır.),
Sosyal sigorta kurumları tarafından sigortalılara yapılan ödemeler,

a) 1475 sayılı İş Kanunu ve 854 sayılı Deniz İş Kanunu uyarınca, hizmet erbabının çalıştığı süre ve kıdem tazminatına esas ücreti dikkate alınarak hesaplanan ve ödenen kıdem tazminatları (Dolayısıyla, hizmet erbabının kıdem tazminatına esas ücretine göre hesaplanan ve en yüksek Devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenen azami emekli ikramiyesi tutarını aşan ödemelerde ise en yüksek Devlet memuruna ödenen azami emekli ikramiyesi kadarlık kısmı istisnaya konu edilecek, aşan kısmı ise ücret olarak vergilendirilecektir. Yine, 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanuna göre ödenen kıdem tazminatlarının hizmet erbabının 24 aylığını aşmayan kısmı gelir vergisinden istisna edilmiş olup bu tutarı aşan ilave ödemeler ise ücret kapsamında değerlendirilmek suretiyle vergilendirilecektir.),

b) Hizmet erbabına hizmet sözleşmesi sona erdikten sonra; karşılıklı sonlandırma sözleşmesi veya ikale sözleşmesi kapsamında ödenen tazminatlar, iş kaybı tazminatları, iş sonu tazminatları, iş güvencesi tazminatları gibi çeşitli adlar altında yapılan ödemeler ile kıdem tazminatı ödemesi toplamının, hizmet erbabının çalıştığı süre dikkate alınarak hesaplanan en yüksek Devlet memuruna ödenen azami emekli ikramiyesini aşmayan kısmı (Bu tutar üzerinden vergi kesintisi yapılmaması gerekmekte olup, istisna limitini aşan ek tazminat ödemelerinin ise ücret olarak vergilendirilmesi gerekmektedir.),

Genel olarak nafakalar (alanlar için),
Yardım sandıkları tarafından statüleri gereğince kendi üyelerine ölüm, engellilik, hastalık, doğum, evlenme gibi sebeplerle yapılan yardımlar,
Yabancı ülkelerde bulunan sosyal güvenlik kurumları tarafından ödenen emekli, dul, yetim ve evlenme ikramiyeleri veya iade olunan mevduat, sürelerini doldurmamış bulunanlarla, dul ve yetimlerine toptan ödenen tazminat ve yardımlar.

7. Vatan Hizmetleri Yardımlarında İstisnalar

Gelir Vergisi Kanununun 26 ncı maddesine göre, gelir vergisinden istisna edilen vatan hizmetleri yardımları şöyledir;

Harp malullüğü zamları,
Harp malullerine ve şehit, dul ve yetimlerine verilen tekel beyiyeleri,
Şehitlerin dul ve yetimlerine şehit, dul ve yetimi sıfatıyla yapılan bilumum ödemeler,
Vatan hizmetleri tertibinden bağlanan aylıklar ile ödenen mükafatlar.

8. Teçhizat ve Tayın Bedellerinde İstisnalar

Gelir Vergisi Kanununun 27 nci maddesine göre, gelir vergisinden istisna edilen teşhizat ve tayın bedelleri şöyledir;

Özel kanunlara dayanarak verilen yemek ve hayvan yem bedelleri veya bu mahiyette yapılan ödemeler,
Demirbaş olarak verilen giyim eşyası (Resmi ve özel daire ve müesseselerce hizmet erbabına işin icabı olarak verilen ve bunların işten ayrılmaları halinde geri alınan giyim eşyası),
Tahsilde bulunanlar için yapılan giyim giderleri.

9. Tahsil ve Tatbikat Ödemelerinde İstisnalar

Gelir Vergisi Kanununun 28 inci maddesine göre, gelir vergisinden istisna edilen tahsil ve tatbikat ödemeleri şöyledir;

Resmi ve özel müesseseler ve şahıslar hesabına yabancı memleketlerde tahsilde veya stajda bulunan öğrenci ve memurlara gider karşılığı olarak verilen paralar (Özel müesseseler tarafından yapılan ödemeler, benzeri devlet öğrenci ve memurlarına verilen miktardan fazla olduğu takdirde, aradaki fark ücret olarak vergiye tabi tutulur.) (Asli görev veya memuriyet dolayısıyla alınan ücretler bu istisnaya dahil değildir.),
Resmî ve özel müesseselere ve şahıslar hesabına Türkiye’de tahsilde bulunan öğrenciye iaşe, ibate ve tahsil gideri olarak ödenen paralar,
Öğrencilere tatbikat dolayısıyla öğretim müesseseleri veya tahsil masrafları deruhte edenler tarafından verilen paralar.

10. Teşvik İkramiye ve Mükafatlarda İstisnalar

Gelir Vergisi Kanununun 29 uncu maddesine göre, gelir vergisinden istisna edilen teşvik maksadıyla verilen ikramiye ve mükafatlar şöyledir;

İlim ve fenni, güzel sanatları, tarımı, hayvan yetiştirilmesini ve memleket bakımından faydalı olan diğer işleri ve faaliyetleri teşvik maksadıyla verilen ikramiyeler ve mükafatlar,
Subay, astsubay, erbaş ve erlere ve ordu hizmetinde bulunan sivil makinistlere, uçuş, dalış gibi hizmetleri dolayısıyla verilen tazminatlar, gündelikler, ikramiyeler ve zamlar ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarında uçuş maksadıyla görevlendirilen, hava aracının sevk ve idaresiyle görevli pilotlar ile uçuş esnasında uçak içinde hizmet veren personele fiilen uçuş hizmetleri ve kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bulunan müesseselerde deniz altına dalış yapanlara fiilen dalış hizmetleri dolayısıyla yapılan aynı mahiyetteki ödemeler,
Spor yarışmalarına katılan amatör sporculara ödenen ödül ve ikramiyeler,
Amatör spor yarışmalarını yöneten hakemlere ödenen ücretler (basketbol ve voleybol spor dallarının en üst liglerinde görev alanlar hariç).

11. Türk Uluslararası Gemi Sicilinde Kayıtlı Gemilerde ve Yatlarda Çalışan Personele Ödenen Ücretlerde İstisna

4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu ile 491 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 12 nci maddesine göre, Türk Uluslararası Gemi Sicilinde kayıtlı gemilerde ve yatlarda çalışan personele ödenen ücretler gelir vergisinden istisna edilmiştir. Bu Kanun kapsamında çalışan ve şartları taşıyan hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri üzerinden gelir vergisi kesintisi yapılmamaktadır. Dolayısıyla, istisna kapsamındaki bu ücret gelirinin beyan edilmesi ve beyanname verilip verilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınması söz konusu değildir.

12. Vakıf Üniversitelerinde Görevli Öğretim Elemanlarına Ödenen "Üniversite Ödeneği" İle "Eğitim Öğretim Ödeneğinde” İstisna Uygulaması

Konu hakkında Gelir İdaresince yayınlanan 31.10.2003 tarihli Gelir Vergisi Sirkülerinde yapılan açıklamalara göre; 2914 sayılı Yüksek Öğretim Personel Kanununun 12. maddesinde, Yüksek Öğretim Kurumlarında görevli öğretim elemanlarına ödenecek "üniversite ödeneği" düzenlenmiş ve bu ödeneklerin damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi tutulmayacağı hükmüne yer verilmiştir. 2914 sayılı Yüksek Öğretim Personel Kanununun Ek 1’inci maddesinde ise 4.11.1981 tarih ve 2547 sayılı Kanunun 33’üncü maddesi ve 39’uncu maddesinin ikinci fıkrası uyarınca yurtdışına gönderilenler ile anılan Kanunun 38’inci maddesine göre diğer kurum ve kuruluşlarda görevlendirilenlerden yüksek öğretim kurumlarındaki kadro görevini yapmayanlar hariç olmak üzere Yükseköğretim Kurumlarında görevli öğretim elemanlarına en yüksek Devlet memuru aylığı brüt tutarının on ikide birinin, her ay aylıklarla birlikte "eğitim öğretim ödeneği" olarak ödeneceği ve bu ödeneklerin damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmayacağı hükme bağlanmıştır.

Öte yandan, 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanununun Ek 7’nci maddesinde, vakıflarca kurulacak yükseköğretim kurumlarının bu Kanunun 56’ncı maddesinde yer alan mali kolaylıklarından, muafiyetlerden ve istisnalardan aynen istifa edecekleri belirtilmiştir. Bu hükümlere göre, 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanununa tabi vakıf üniversitelerinde görevli öğretim elemanlarına, "üniversite ödeneği" ve "eğitim öğretim ödeneği" adı altında yapılan ve ücret niteliğinde olan ödemelerin, 2914 ve 2547 sayılı Kanunlarda öngörülen tutara kadar olan kısmının gelir vergisinden istisna edilmesi gerekmektedir.

13. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununda Yer Alan ve Gelir Vergisinden İstisna Edilen Tazminat/Yardımlar

657 sayılı Devlet Memurları Kanununun "İstihdam şekilleri" başlıklı 4’üncü maddesinde kamu hizmetlerinin; memurlar, sözleşmeli personel, geçici personel ve işçiler eliyle gördürüleceği hüküm altına alınmıştır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Zam ve Tazminatlar” başlıklı 152. maddesinin I. Bölümünde yer alan ödenecek “Zamlar” şöyledir;

· Niteliği ve çalışma şartları bakımından güç olan işlerde çalışanlara iş güçlüğü zammı,

· Hayat ve sağlık için tehlike arz eden hizmetlerde çalışanlara iş riski zammı,

· Sayıştay'a hesap vermekle yükümlü olan saymanlarla, vezne açığından malen sorumlu olan veznedar ve diğer görevlilere mali sorumluluk zammı,

· Temininde, görevde tutulmasında veya belli yerlerde istihdam edilmesinde güçlük bulunan elemanlar için temininde güçlük zammı.

Yukarıda yer alan zamlar vergiden istisna edilmediğinden, hizmet erbabına ödendiği durumda ücret kapsamında değerlendirilip GVK’nın 61, 63, 94, 103. maddelerine göre vergi tevkifatı yapılması gerekmektedir. Aynı maddenin II. Bölümünde yer alan Tazminatlar ise;

· Özel hizmet tazminatı,

· Din hizmetleri tazminatı,

· Emniyet hizmetleri tazminatı,

· Mülki idare amirliği özel hizmet tazminatı,

· Denetim tazminatı,

· Adalet hizmetleri tazminatı,

olarak yer almaktadır. Aynı bölümde yer alan hükme göre, yukarıda yer alan tazminatlar damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi değildir. Dolayısıyla bu tazminatların ödenmesinde gelir vergisi kesintisi yapılmayacaktır. Öte yandan, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda yer alan ve gelir vergisi kesintisine tabi olmayan yardımlar şöyledir;

· 657 sayılı Kanunun 203. maddesine göre ödenen aile yardımı ödeneği,

· 657 sayılı Kanunun 208. maddesine göre ödenen ölüm yardımı ödeneği,

· 657 sayılı Kanunun Ek 26. maddesine göre ödenen makam tazminatı,

· 657 sayılı Kanunun Ek 32. maddesine göre ödenen öğretim yılına hazırlık ödeneği,

· 657 sayılı Kanunun Ek 33. maddesine göre ödenen nöbet ücreti.

Buna göre, 657 sayılı Kanuna göre ödenen; aile yardımı ödeneği, ölüm yardımı ödeneği, makam tazminatı, öğretim yılına hazırlık ödeneği ve sağlık merkezlerindeki nöbet ücreti gelir vergisinden istisna edilmiştir.

14. Bazı Kanunlara Göre Ödenen ve Gelir Vergisinden İstisna Edilen Yabancı Dil Tazminatı

27/6/1989 tarih ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 2. maddesine göre; aylıklarını 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu, 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu, 3466 sayılı Uzman Jandarma Kanunu, 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu ve 2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanunu hükümlerine göre almakta olan personelden, Hazine ve Maliye Bakanlığı ve ilgili kurum tarafından müştereken belirlenen dillerden yine bu iki kurum tarafından tespit olunan esas ve usuller çerçevesinde yapılan yabancı dil seviye tespiti sonunda her bir dil için (A) düzeyinde başarılı olanlara 1500, (B) düzeyinde başarılı olanlara 600, (C) düzeyinde başarılı olanlara 300 gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunan tutarı geçmemek üzere Cumhurbaşkanı kararı ile belirlenecek miktarlarda aylık yabancı dil tazminatı ödenebilir.

Ödenecek yabancı dil tazminatı farklı diller için farklı miktarlarda belirlenebileceği gibi, personelin görev yeri, kadro unvanı ve sorumluluğuna, bildiği yabancı dil sayısına ve düzeyine göre de farklı miktarlarda belirlenebilir. Bu madde uyarınca yapılan sınavlar beş yıl süreyle geçerlidir. Bu sürenin bitiminde sınava girmeyenlerin yabancı dil seviyeleri bir alt düzeye inmiş sayılır, seviyeleri (C) düzeyinde olanların yabancı dil tazminatları kesilir. Bu madde uyarınca yapılan sınavlara diğer mevzuatla yapılan atıflara ilişkin olarak da bu fıkra hükmü geçerlidir. Yabancı dil tazminatına hak kazanmada ve ödemelerde aylıklara ilişkin hükümler uygulanır ve damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz. Yani yabancı dil tazminatından GVK’ya göre gelir vergisi kesintisi yapılmaz.

15. Özel Öğretim Kurumlarında Görev Yapan Öğretmen ve Yöneticilere Yapılan Ödemelerin Gelir Vergisinden İstisna Edilmesi

Eski adı 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu olan ve yeni adı 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununun 9’uncu maddesinde, "Okullarda yöneticilik ve eğitim-öğretim hizmeti yapanlara, kıdemlerine göre (emekliler hariç) dengi resmi okullarda ödenen aylık ile sosyal yardım kapsamındaki ek ödeme tutarından az ücret verilemez. Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemeler, bütçe kanunlarıyla resmi okul öğretmen ve personeline sağlanan haklara denk olarak okul öğretmenlerine ve personeline de ödenir. Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemelerden gelir vergisi kesilmez." hükmü yer almaktadır. 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununa göre, özel öğretim kurumlarında görev yapan öğretmen ve yöneticilere ödenen bazı ücretler ile sosyal yardım niteliğindeki ödemelerin vergilendirilmesi konusunda, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan 15.04.2003 tarih ve 2003/2 seri no.lu Gelir Vergisi Kanunu İç Genelgesinde yapılan açıklamalara göre;

625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununun 3035 sayılı Kanunla değişik 33'üncü maddesinde, "Özel okullarda yöneticilik ve eğitim-öğretim hizmeti yapanlara, kıdemlerine göre (emekliler hariç) dengi resmi okullarda ödenen aylık ile sosyal yardım kapsamındaki ek ödeme tutarlarından az ücret verilemez. Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemeler Bütçe kanunlarıyla resmi okul öğretmen ve personeline sağlanan haklara denk olarak özel okul öğretmenlerine ve personeline de ödenir. Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemelerden vergi kesilmez. Özel öğretim kurumlarındaki birim ek ders ücreti miktarı, resmi okullar için tespit edilen miktardan az olamaz." hükmüne yer verilmiştir.

Bu hüküm, 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununa tabi özel eğitim kurumlarından sadece özel okullarda yöneticilik ve eğitim-öğretim hizmeti yapanların dengi resmi okullarda ödenen aylık ve sosyal yardım kapsamındaki ek ödemeler ile ilgili olup, özel dershaneleri kapsamamaktadır. Diğer taraftan, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi Devlet memurları için getirilen sosyal yardımlar bu Kanunun "Sosyal Haklar ve Yardımlar" başlıklı VI. kısmında (187-213'üncü maddeler arasında) düzenlenmiş bulunmaktadır. 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun "Sosyal Haklar ve Yardımlar" başlıklı VI. kısmında, "Zam ve Tazminatlar" başlığı altındaki Ek maddenin II/B fıkrasında eğitim-öğretim tazminatına yer verilmiş olup, aynı ek maddenin ortak hükümler başlıklı III'üncü fıkrasında ise bu maddenin ikinci bölümünde yer alan tazminatların damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi olmadığı belirtilmiştir.

Aynı Kanunun Ek 32'nci maddesinde ise Eğitim ve Öğretim Hizmetleri Sınıfına dahil öğretmen unvanlı kadrolarda görevli olup fiilen öğretmenlik yapanlara her öğretim yılında bir defaya mahsus olmak üzere ve öğretim yılının başladığı ay içinde Milli Eğitim Bakanı tarafından belirlenecek tarihte Cumhurbaşkanınca belirlenecek miktarda öğretim yılına hazırlık ödeneği ödeneceği, bu ödemenin damga vergisi hariç, diğer vergi ve kesintilere tabi olmayacağı hükme bağlanmıştır. Ayrıca, 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 2'nci maddesi ile Devlet memurlarına yabancı dil tazminatı ödenmektedir. Bu hükümlere göre;

1) 625 sayılı Özel Öğretim Kurumlarında çalışan öğretmen ve personele ödenen asli ücretleri ile sosyal yardımlar dışında kalan özel hizmet tazminatı, iş güçlüğü, iş riski ve eleman teminindeki güçlük zammı, ek ders ücreti ve kira yardımlarının gelir vergisine tabi tutulması,

2) 625 sayılı Özel Öğretim Kurumlarında çalışan öğretmen ve personele ödenen eğitim-öğretim tazminatı ile yabancı dil tazminatı ve öğretim yılına hazırlık ödeneğinin resmi okul öğretmen ve personeline yapılan tutarı kadar kısmının gelir vergisine tabi tutulmaması,

3) Sosyal haklar ve yardımlar niteliğindeki 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun ilgili hükümlerine göre gelir vergisinden istisna edilerek ödenen aile ve çocuk (657 sayılı Kanun Madde 203), doğum (657 sayılı Kanun Madde 207), ölüm (657 sayılı Kanun Madde 208), tedavi (657 sayılı Kanun Madde 209), giyecek (657 sayılı Kanun Madde 211) ve yiyecek (657 sayılı Kanun Madde 212) yardımlarının, özel öğretim kurumlarında da ödenmesi halinde, bu ödemelerin, Devletçe verilen tutarı kadar olan kısmının gelir vergisinden istisna edilmesi,

gerekmektedir. Öte yandan, sosyal yardım kapsamındaki ek ödemelerden gelir vergisi kesilmeyeceğine ilişkin 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununda yer alan hüküm 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununda da aynen korunmuş olduğundan, uygulamanın 2003/2 sıra no.lu Gelir Vergisi Kanunu İç Genelgesi hükümleri çerçevesinde yürütülmesi gerekmektedir.

16. Özel Okullarda Çalışan Öğretmenlere Ödenen Öğretim Yılına Hazırlık Tazminatının Gelir Vergisinden İstisna Edilmesi

657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 152’nci maddesinin, II/B fıkrasında eğitim-öğretim tazminatına yer verilmiş olup aynı maddenin ortak hükümler başlıklı III’üncü fıkrasında ise bu maddenin ikinci bölümünde yer alan tazminatların damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi olmadığı belirtilmiştir. Aynı Kanunun Ek 32’nci maddesinde ise “Eğitim ve öğretim Hizmetleri Sınıfına dahil öğretmen unvanlı kadrolarda görevli olup; fiilen öğretmenlik yapanlara (ilköğretim ve okul müdürleri ile yardımcıları, cezaevi okullarında çalışan öğretmenler, yönetici, eğitim uzmanı ve eğitim uzman yardımcıları dahil) her öğretim yılında bir defaya mahsus olmak üzere ve öğretim yılının başladığı ay içinde Milli Eğitim Bakanı tarafından belirlenecek tarihte Cumhurbaşkanınca belirlenecek miktarda, öğretim yılına hazırlık ödeneği ödenir. Bu ödenek damga vergisi hariç diğer vergi ve kesintilere tabi tutulmaz.” hükmü yer almaktadır.

Öte yandan, 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununun 6528 sayılı Kanunun 14’üncü maddesi ile değişen "Özlük hakları ve sorumluluklar" başlıklı 9’uncu maddesinde, "Kurumlarda çalışan yönetici, öğretmen, uzman öğretici ve usta öğreticiler ile kurucu veya kurucu temsilcisi arasında yapılacak iş sözleşmesi, en az bir takvim yılı süreli olmak üzere yönetmelikle belirtilen esaslara göre yazılı olarak yapılır. Mazeretleri nedeniyle kurumdan ayrılan öğretmen ve öğreticilerin yerine alınacak olanlar ile devredilen kurumların yönetici, öğretmen ve öğreticileri ile bir yıldan daha az bir süre için de iş sözleşmesi yapılabilir.

Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemeler, bütçe kanunlarıyla resmi okul öğretmen ve personeline sağlanan haklara denk olarak okul öğretmenlerine ve personeline de ödenir. Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemelerden gelir vergisi kesilmez." hükmüne yer verilmiştir. Ayrıca, konu ile ilgili olarak yayımlanan 2003/2 Seri No.lu Gelir Vergisi Kanunu İç Genelgesinde gerekli açıklamalar yapılmıştır.

Öte yandan, sosyal yardım kapsamındaki ek ödemelerden gelir vergisi kesilmeyeceğine ilişkin 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununda yer alan hüküm 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununda da aynen korunmuş olduğundan, uygulamanın 2003/2 sıra no.lu Gelir Vergisi Kanunu İç Genelgesi hükümleri çerçevesinde yürütülmesi gerekmektedir. Yukarıda yer alan hüküm ve açıklamalar çerçevesinde, 5580 sayılı Kanuna tabi özel okulda çalışan öğretmen ve personele yapılan öğretim yılına hazırlık tazminatı, bütçe kanunlarıyla resmi okul öğretmen ve personeline yapılan ödemeler kadarlık kısmının vergiye tabi tutulmaması, bu tutarı aşan kısmının ise ücret olarak değerlendirilip, Gelir Vergisi Kanununun 94/1’inci maddesi hükmüne göre tevkifata tabi tutulmak suretiyle vergilendirilmesi gerekmektedir.

17. İşverenler Tarafından Çalışanlara Çeşitli Adlarla Yapılan Ücret ve Ücret Kapsamındaki Bazı Ödemelerde Vergi Tevkifatı

Aşağıda yer alan tabloda, bazı ücret ödemelerinin türü ve gelir vergisi kesilip kesilmeyeceği belirtilmiştir.

ÖDEMENİN TÜRÜ	GELİR VERGİSİ TEVKİFATI
Aylık ücret (maaş)	Var (GVK-61, 94/1. mad.)
Asgari ücret	Yok (7349 sayılı Kanun-GVK-23/18. mad. 1.1.2022)
Avanslar	Var (GVK 94. mad.)
Kıdem tazminatı	Yok (GVK-25/7. mad.)
Kıdem zammı	Var
Fazla mesai ücreti	Var (GVK-61, 94/1. mad.)
Yevmiye (yolluk)	Belli bir sınırı aşarsa var (GVK-24/2. mad.)
Huzur ücreti (hakkı huzur)	Var (GVK-61, 94/1. mad.)
İkramiye	Var (GVK-61, 94/1. mad.)
İhbar tazminatı	Var (GVK-61, 94/1. mad.)
Primler	Var (GVK-61, 94/1. mad.)
Toplu iş sözleşmesi zam farkları	Var (GVK-61, 94/1. mad.)
İşe başlatmama tazminatı	Var (GVK-61, 94/1. mad.)
Aile yardımı	Var
Askerlik yardımı	Var
Çocuk yardımı	Belli bir sınırı aşarsa var (GVK-25/4. mad.)
Evlenme yardımı	Belli bir sınırı aşarsa var (GVK-25/5. mad.)
Giyecek yardımı (ayni ve nakdi)	Var
Kira yardımı (nakdi)	Var (GVK 61. mad.)
İş riski zammı	Var
Kasa tazminatı	Var
Mali sorumluluk ödeneği	Var (GVK 61. mad.)
Kardan hisse ücret	Var
Komisyon olarak ödenen ücret	Var
Kapıcı ücreti	Yok (GVK 23/6. mad.)
Çıraklık ücreti	Yok (Belli bir sınırı aşarsa var GVK-23/12. mad.)
Bayram yardımı ve harçlığı	Var
Emeklilere ödenen bayram ikramiyesi	Yok (5510 sayılı Kanun Ek 18. mad.)
Doğum yardımı	Yok (Belli bir sınırı aşarsa var GVK-25/5. mad.)
Sağlık yardımı (ayni)	Var
Hastalık, engellilik yardımı	Yok (GVK 25. madde)
Eğitim öğretim yardımı	Var
Gece zammı	Var
Kıdem zammı	Var
Konut tahsisi (lojman)	Yok (Belli şartlarda yok GVK/23/9. mad.)
Konut yardımı (nakdi)	Var
Makam tazminatı	Var
Ölüm yardımı	Yok (GVK 25/1. mad.)
Geçici iş göremezlik ödeneği	Yok (GVK 25. mad.)
Satış primi	Var
Ulaşım yardımı (servis)	Yok (GVK 23/10. mad.)
Ulaşım yardımı (servis harici toplu taşıma kartı, bileti veya bu amaçla kullanılan ödeme araçlarının temini)	Belli bir sınırı aşarsa var (GVK-7194 sayılı Kanun 23/10. mad.)
Ulaşım yardımı (nakit)	Var
Temsil ödeneği	Var
Kardan hisse ücreti	Var
İzin harçlığı	Var
İdarecilik primi	Var
Jübile ikramiyesi	Var
Temettü ikramiyesi	Var
Teşvik ikramiyesi	Var
Tabii afet yardımı	Var
Eleman temininde güçlük zammı	Var
Yemek yardımı (ayni işyerinde)	Yok (GVK-23/8. mad.)
Yemek yardımı (nakdi yemek şirketi)	Belli bir sınırı aşarsa var (GVK-23/8. mad.)
Yemek yardımı (nakdi ücretliye)	Belli bir sınırı aşarsa var (GVK-23/8. mad.)
Yıllık izin ücreti	Var
Yakacak yardımı (ayni-nakdi)	Var
Yıpranma tazminatı	Var
Yılbaşı ikramiyesi	Var
İşsizlik ödeneği	Yok (4447 sayılı Kanun 50. mad.) (193 sayılı GVK 25/1. mad.)
Kısa çalışma ödeneği	Yok (193 sayılı GVK’nın konusuna girmez)
Nakdi ücret desteği	Yok (4447 sayılı Kanun geçici 24. mad.)
Karşılıklı sonlandırma sözleşmesi veya ikale sözleşmesi kapsamında ödenen tazminatlar, iş kaybı tazminatları	Yok (GVK/25-7-b mad.)
Yurtdışındaki işçilere ödenen ücret	Yok (7420 sayılı Kanun-GVK 23/19. mad.)

18. Gelir Vergisi Stopaj Teşviki Kapsamındaki Ücret Ödemeleri Vergiden İstisna Ücret Kapsamında Değildir

Özel kanunlarda iki tür düzenleme bulunmakta olup birincisinde işverenler tarafından çalışanlara yapılan ücret ödemeleri gelir vergisinden istisna edilmekte ve burada sağlanan teşvik tamamen çalışana sağlanmış olmaktadır. Bu durumda, hizmet erbabına istisna kapsamında yapılan ücret ödemeleri üzerinden gelir vergisi kesintisi yapılmamaktadır. Örneğin, 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu ile 491 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 12 nci maddesine göre, Türk Uluslararası Gemi Sicilinde kayıtlı gemilerde ve yatlarda çalışan personele ödenen ve gelir vergisinden istisna edilen ücret ödemeleri bu kapsamda bulunmaktadır.

Özel kanunlarda yer alan ikinci teşvikte ise çalışanlara ödenen ücret ödemelerinden gelir vergisi kesintisi yapılmakta olup işverenler tarafından verilen muhtasar ve prim hizmet beyannamesi üzerinden tahakkuk eden vergiden terkin edilmektedir. Bu teşvik bir ücret istisnası değildir. Uygulamada bu tarz teşviklere gelir vergisi stopaj teşviki denmektedir. Burada sağlanan teşvik çalışana değil tamamen işverene sağlanmaktadır. Çünkü çalışanlara yapılan ücret ödemelerinden vergi kesintisi yapılmakta ancak işverenin ödeyeceği muhtasar ve prim hizmet beyannamesinde terkin yapılmak suretiyle işverenin ödeyeceği vergi azaltılmaktadır.

Gelir vergisi stopaj teşviki kapsamındaki ücret ödemeleri şöyledir;

1. 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun 28/1/2021 tarihli ve 7263 sayılı Kanunla değişik geçici 2’nci maddesine göre;

Yönetici şirketlerin bu Kanun uygulaması kapsamında elde ettikleri kazançlar ile Bölgede faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, münhasıran bu Bölgedeki yazılım, tasarım ve AR-GE faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları 31/12/2028 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır.
31/12/2028 tarihine kadar, bölgede çalışan AR-GE, tasarım ve destek personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri üzerinden hesaplanan gelir vergisi, verilecek muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkin edilir.

2. 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunda belirtilen, Ar-Ge, tasarım ve destek personelinin ücretlerinden kesilen gelir vergisi, verilen muhtasar ve prim hizmet beyannamesi üzerinden tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkin edilir.

3. 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu uyarınca Serbest Bölgelerde üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az % 85'ini yurt dışına ihraç eden mükelleflerin istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler üzerinden hesaplanan gelir vergisi, verilecek muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkin edilir.

Asgari ücret istisnası kapsamında; 1/1/2022 tarihinden itibaren yapılacak ücret ödemeleri üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, GVK’nın 23/18 numaralı bendinde düzenlenen ücret istisnası nedeniyle alınmayacak olan vergi düşüldükten sonra kalan vergi tutarı verilecek muhtasar ve prim hizmet beyannamesi üzerinden tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkin edilmektedir.

Dolayısıyla 4691, 5746 ve 3218 sayılı Kanunlar kapsamında teşvike konu ücretler üzerinden kesilen gelir vergisi, işverenler tarafından verilen muhtasar ve prim hizmet beyannamesi üzerinden tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkin edilmektedir. Anılan Kanunlar kapsamında çalışan ve şartları taşıyan hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri üzerinden gelir vergisi kesintisi yapılması nedeniyle, bu ücret gelirini elde edenler tarafından yıllık beyanname verilip verilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınması gerekmektedir.

19. Sonuç

İşverenler tarafından çalıştırılan hizmet erbabına ödenen ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve hizmet karşılığının mal olarak verilmesi dahil ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen konut, araç gibi menfaatlerdir. İşverenler tarafından ödenen ücretin; ödenek, tazminat, kasa tazminatı, tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık ilişkisi niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması ücretin niteliğini değiştirmez.

Gelir vergisinden istisna ücret ve ücret kapsamındaki tüm ödemeler üzerinden işverenler tarafından vergi tevkifatı yapılarak gelir İdaresine ödenmesi gerekmektedir. Ücretlinin vergi matrahını bulabilmek için yıl içinde işverenler tarafından ücretliye yapılan hangi ödemelerin gelir vergisi tevkifatına tabi tutulduğunun veya gelir vergisinden istisna edildiğinin bilinmesi gerekir. Bu ödemelerin birçoğu süreklilik arz etmez ve genellikle özel kanunlarla düzenlenmiş olan ödemelerdir.

İşverenler tarafından hizmet erbabına yapılan bir ücret ödemesinin gelir vergisinden istisna olup olmadığının bilinmesi yapılacak vergi tevkifatı açısından çok önemlidir. Özellikle belli limitler ve sınırlamalar kapsamından gelir vergisinden istisna edilen ücret ödemelerinde tevkifat matrahı doğru hesaplanmadığında vergi ziyaı doğacak ve bu durumda hem işverenler hem de çalışanlar duruma göre sorumlu olacaktır. Bu nedenle, gelir vergisinden istisna edilen ücret ödemelerinin bilinmesi, doğru bir vergileme açısından çok önemlidir.

*Bu yazıda yapılan açıklamalar, tamamıyla yazarına ait olup, hiçbir şekilde yazarın çalıştığı kurumunu bağlamaz, kurumunun görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez.

KAYNAKÇA

Gelir Vergisi Kanununun 1, 2, 3, 4, 5, 15, 16, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 31, 61, 62, 63, 64, 85, 86, 89, 92, 94, 95, 96, 98, 100, 103, 104, 117 ve 121. Maddeleri
gib.gov.tr, Rehber ve Broşürler, Ücret Geliri Elde Edenler İçin Vergi Rehberi, Şubat 2025, Yayın No: 559
İmdat Türkay, 361 Soru ve Cevapla Ücret Ödemelerinin Vergilendirilmesi, Seçkin Yayınevi, Mart/2023, 4. Baskı, Ankara
İmdat Türkay, İşverenler Tarafından Çalışanlara Yapılan Ayni Ücret Ödemeleri İle Ayni Yardımların Vergilendirilmesi, 8.1.2024, (https://nazaligundem.com/tr/yayinlar/isverenler-tarafindan-calisanlara-yapilan-ayni-ucret-odemeleri-ile-ayni-yardimlarin-vergilendirilmesi?onlyTm=&tm=)

Makaleler

İŞVERENLER TARAFINDAN ÇALIŞANLARA YAPILAN VERGİDEN İSTİSNA ÜCRET ÖDEMELERİ