İmdat TÜRKAY
Gelir İdaresi Grup Başkanı
Özet: Gelir Vergisi Kanunu’nda yedi gelir unsurundan biri olan ücret geliri, gerek vergilendirme kapsamındaki kişi sayısı gerekse vergilendirme tekniği açısından diğer gelir unsurlarına göre ayrı bir yeri ve önemi bulunmaktadır. Çünkü ücret gelirinin genel vergilendirme şekli yıllık beyanname vermek suretiyle değil, nakden veya hesaben hizmet erbabına işverenler tarafından ücret ödemesinin yapıldığı anda tevkif suretiyle yapılmaktadır. Çalışanlara yapılan ücret ödemelerinin vergilendirilmesi, kamuda ve özel sektörde çalışan milyonlarca kitleyi ve çalışanlara ücret ödeyen büyük bir işveren kesimini ilgilendirmektedir. Ülkemizde özellikle özel sektörde faaliyet gösteren işverenler bünyesinde ücret geliri elde eden üst düzey yöneticiler (CEO, CFO, genel müdür, yönetim kurulu üyesi, koordinatör, grup başkanı, müdür vb.), 2021 yılında elde ettikleri ücret geliri belirlenen beyanname verme sınırını geçmesi durumunda yıllık beyanname vereceklerdir.
Anahtar kelimeler: Ücret, tek işveren, birden fazla işveren, beyanname verilecek ücret geliri, Hazır Beyan Sistemi, tevkifatın mahsubu, eğitim ve sağlık harcamasının indirimi.
GİRİŞ
2021 yılında tek ve/veya birden fazla işverenden ücret geliri elde eden ve Gelir Vergisi Kanunu gereğince yıllık beyanname vermesi gereken ücretliler Mart/2022’de yıllık beyanname vereceklerdir. Ücret geliri nedeniyle belli şartları sağlamaları halinde yıllık beyanname verecek muhtemel ücretliler şöyledir;
2021 yılında elde edilen ücret gelirlerinden yıllık beyanname verme sınırları ve şartları şöyle özetlenebilir:
2021 yılında elde ettikleri ücret geliri nedeniyle yıllık beyanname verecek yüksek düzeyde ücret geliri elde eden ücretlilerin ayrıca bilmesi gereken hususlar ise şöyledir;
Bu çalışmada, 2021 yılında tek veya birden fazla işverenden tevkifatlı veya tevkifatsız olarak ücret geliri elde eden kişilerin, elde ettiği ücret geliri için hangi şartlarla yıllık beyanname verecekleri 193 sayılı GVK’nın 61, 62, 63, 85, 86, 89, 95. maddelerinde yer alan hükümler kapsamında incelenmiştir.
1. YILLIK BEYANNAME VERİLECEK ÜCRET GELİRLERİ
Yıllık beyanname verilmesi gereken ücret geliri için Gelir İdaresi tarafından Hazır Beyan Sistemi üzerinde önceden hazırlanarak mükelleflerin onayına sunulan beyannamenin ücretli tarafından istenmesi halinde gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra kabul edilip onaylandığı anda, ücretli adına vergi dairesinde mükellefiyet tesisi ve vergi tahakkuku işlemleri otomatik olarak gerçekleştirilmektedir. 2021 yılında tevkif suretiyle vergilendirilmiş olmak şartıyla;
halinde ücret gelirlerinin yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir. Tevkifata tabi olmayan ücret gelirleri ise istisna kapsamında olmadığı sürece tutarı ne olursa olsun ve de kaç işverenden elde edilirse edilsin yıllık beyanname ile beyan edilecektir.
2021 takvim yılı gelirlerinin vergilendirilmesinde esas alınacak vergi tarifesi 313 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile belirlenmiştir. 2021 yılında elde edilen gelirlerin Mart/2022 tarihinde yıllık beyanname ile beyanında aşağıda yer alan vergi tarifesi uygulanarak gelir vergisi hesaplanacaktır.
|
Gelir vergisine tabi gelirler; |
|
|
24.000 TL'ye kadar |
% 15 |
|
53.000 TL'nin 24.000 TL'si için 3.600 TL, fazlası |
% 20 |
|
130.000 TL'nin 53.000 TL'si için 9.400 TL (ücret gelirlerinde 190.000 TL'nin 53.000 TL'si için 9.400 TL), fazlası |
% 27 |
|
650.000 TL'nin 130.000 TL'si için 30.190 TL (ücret gelirlerinde 650.000 TL'nin 190.000 TL'si için 46.390 TL), fazlası |
% 35 |
|
650.000 TL'den fazlasının 650.000 TL'si için 212.190 TL (ücret gelirlerinde 650.000 TL'den fazlasının 650.000 TL'si için 207.390 TL), fazlası |
% 40 |
|
oranında vergilendirilir. |
|
Yukarıda yer alan gelir vergisi tarifesine göre, belirlenen beş gelir dilimlerine karşılık gelen %15-20-27-35-40 oranları uygulanmak suretiyle gelir vergisi hesaplanmaktadır. Vergi tarifesinin üçüncü gelir diliminden itibaren ücret gelirlerinin vergilendirilmesinde, diğer gelir unsurlarına göre ücretlilerin lehine farklılaştırma yapılmış ve ücret ödemeleri için uygulanan vergi tarifesi dilimleri arasındaki aralık genişletilerek, ücretlilerin üçüncü ve dördüncü gelir dilimlerine daha geç girmeleri sağlanmış ve böylece ücret gelirlerinin diğer gelir unsurlarından daha düşük oranda vergilendirilmesi sağlanmıştır.
2021 yılından tevkif suretiyle vergilendirilmiş ve tek işverenden ücret geliri elde eden mükelleflerin, ücret gelirleri toplamı vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutar olan 650.000 TL’yi aşması halinde, ücret gelirleri yıllık beyanname ile beyan edilecektir. Tek işverenlerden alınan tevkifatlı ücret gelirinde beyanname verme sınırı olan 650.000 TL ve bunun altındaki tutarlar için yıllık beyanname verilmeyecek ve yıl içinde tevkif yoluyla kesilen vergiler ücretlinin üzerinde nihai vergi olarak kalacaktır.
1.3. Birden fazla işverenden alınan tevkifata tabi ücret gelirinde beyanname verme sınırı
2021 yılında birden fazla işverenden tevkifatlı ücret geliri elde eden mükelleflerin, birden sonraki işverenden alınan ücretleri toplamının gelir vergisi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutar olan 53.000 TL’yi aşması halinde yıllık beyanname verilecek; bu tutarı aşmamakla beraber, birden fazla işverenden tevkifatlı ücret geliri elde eden mükelleflerin, birinci işverenden aldıkları ücret gelirleri de dâhil olmak üzere ücretleri toplamının gelir vergisi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutar olan 650.000 TL’yi aşması halinde yıllık beyanname verilecektir. Birden fazla işverenden tevkifata tabi ücret geliri elde edilmesinde birinci işverenden sonraki işverenlerden alınan ücret toplamı, beyanname verme sınırı olan 53.000 TL ve bu tutarın altında kalması halinde yıllık beyanname verilmeyecek ve bu durum tıpkı tek işverenden ücret alınması gibi değerlendirilecektir. Aynı şekilde 53.000 TL’lik beyanname verme sınırı aşılmamakla beraber, birden fazla işverenden tevkifatlı ücret geliri elde eden mükelleflerin, birinci işverenden aldıkları ücret gelirleri de dâhil olmak üzere ücretleri toplamının 650.000 TL ve bu tutarın altında kalması halinde yine söz konusu ücret gelirleri beyan edilmeyecek ve tıpkı tek işverenden ücret alınması gibi değerlendirilecektir.
1.4. Birden fazla işverenden ücret alan ücretlinin birinci işvereni seçme serbestliği
Birden fazla işverenden ücret alınması halinde, birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağı ücretli tarafından serbestçe belirlenebilecektir. Tek işverenden tevkifata tabi olarak alınan ücret tutarının 2021 yılında 650.000 lirayı geçmemesi durumunda yıllık beyanname verilmeyecektir. Birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birden sonraki işverenden alınan ücretlerinin toplamı, vergi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı ve birinci işverenden alınan dahil ücret gelirleri toplamı vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarın aşılmaması durumunda, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretler için beyanname verilmeyecektir.
Ücretlinin birden fazla işverenden tevkifata tabi ücret geliri elde etmesi durumunda, beyanname verip vermeyeceğini belirlerken, mantıken en fazla ücret aldığı işvereni birinci işveren olarak seçmesi beklenir. Ancak bu durum tamamen ücretlinin tercihine bağlı bulunmaktadır. Beyanname verme sınırının belirlenmesinde ücretli birinci işveren olarak belirlediği işverenden aldığı ücreti bir tarafa koyacak ve diğer işverenlerden aldığı ücretleri toplayacak ve 2021 yılında yıllık sınırlama olan 53.000 TL ve 650.000 TL’lik beyanname verme sınırının hesabını yapacaktır. Ücretlinin tevkifatlı olarak yurtiçinde ücret gelirinin yanında, yurtdışından tevkifatsız olarak ücret geliri de elde etmesi halinde birinci işveren olarak ister yurtiçindeki isterse yurtdışındaki işvereni seçebilecektir. Ücretli birden fazla işverenden ücret geliri elde ettiği durumda, birinci işvereni serbestçe kendisi belirleyecek ve belirlerken de kendi lehine hangisi geliyorsa onu birinci işveren olarak belirleyecektir. Ücretli isterse en yüksek ücret aldığı işvereni birinci işveren olarak seçer isterse düşük ücret aldığı işvereni birinci işveren olarak seçebilir.
1.5. Ücret gelirinin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde diğer gelir unsurlarının dikkate alınmaması
Yıllık beyannameye dahil edilmeyecek gelirlerin tespit edilmesinde genel kural, ücret gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceği öncelikle kendi içinde değerlendirilecek olup, diğer gelirlerin bulunması halinde bu gelirler hesaplamaya dahil edilmeyecektir. Yine, tevkifata tabi ücret gelirinin yanında, tevkifata tabi kira ve menkul sermaye iradının da olması durumunda; tevkifata tabi tutulan menkul sermaye iradı ve gayrimenkul sermaye iradı diğer gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde de ücret gelirleri hesaplamaya dahil edilmeyecektir. Yani, ücret gelirinin yıllık beyanında öncelikle kendi içinde değerlendirilmesi yapılacaktır.
1.6. Beyanname verme sınırının tespitinde esas alınacak ücret tutarı
Ücret gelirinin beyanında en önemli konulardan biri de 2021 yılında yıllık beyanname verme sınırı olan 53.000 TL ve 650.000 TL’lik tutarın tespitinde brüt ücret tutarı mı, net ücret tutarı mı yoksa gayrisafi ücret tutarından yapılması gereken yasal indirimler yapıldıktan sonra kalan ücretin vergi matrahının mı esas alınacağı konusudur. Gayrisafi ücret tutarından Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan yasal indirimler yapıldıktan sonra bulunan gerçek safi tutar üzerinden, yine Kanun’da yer alan engellilik indiriminin düşülmesi sonrasında bulunan vergi matrahının, ücret gelirinin beyan sınırını aşıp aşmadığının tespitinde dikkate alınması gerekmektedir.
Ücret ödemelerinin vergilendirilmesinde öncelikle gayrisafi ücret tutarından yapılması gereken yasal indirimler yapılır ve safi ücret tutarına ulaşılır. Daha sonra varsa engellilik indirimi tutarı düşülür ve beyan edilecek gelire ulaşılır. Ücretlinin indirim konusu yapacağı hayat/şahıs sigorta primleri ve sendika aidatları gibi hususlar yoksa, tüm ücretlilerden kesilmesi yasal zorunluluk olan yani gayrisafi ücret tutarından %14 sigorta primi ve %1 işsizlik sigortası primi indirimi yapılır ve kalan safi ücret tutarıdır. Gayrisafi ücret tutarından yasal indirimler yapıldıktan sonra bulunan gerçek safi tutar üzerinden, engellilik indiriminin düşülmesi sonrasında bulunan vergi matrahının, ücret gelirinin beyan sınırını aşıp aşmadığının tespitinde dikkate alınması gerekmektedir.
1.7. Kamuda tek veya birden fazla işverenden ücret alanların kümülatif matrah esas alınmak suretiyle tevkifat yapılan ücret gelirinin yıllık beyanı
Genel yönetim kapsamında bulunan kamu idareleri ile bu idarelere bağlı, ilgili ve ilişkili kurum ve kuruluşlarda (ticaret şirketleri hariç) çalışan personelin, yıl içerisinde bu kapsamdaki diğer kurum ve kuruluşlardan da ücret alması veya bu kapsamdaki diğer bir kurum ve kuruluşa nakil olması durumunda, elde ettikleri ücretler tek işverenden alınan ücret olarak değerlendirilecektir. Aynı yıl içerisinde birden fazla kamu kurumundan çeşitli adlarla ücret alan personel bulunduğu gibi atama, nakil ve benzeri sebeplerle bir kurumdan diğer bir kuruma geçen personel de bulunmaktadır. Bu çerçevede, genel yönetim kapsamındaki idareler ile bu idarelere bağlı, ilgili ve ilişkili kurum ve kuruluşlar (ticaret şirketleri hariç), bu idarelerde çalışanların ücretlerinin vergilendirilmesinde tek işveren olarak değerlendirilecektir.
Kamuda çalışan personelin, aynı yıl içerisinde atama, nakil ve benzeri sebeplerle tek işveren olarak değerlendirilen diğer bir kuruma geçmesi veya birden fazla kurumdan ücret geliri elde etmesi durumunda, bu personelin elde ettiği ücret gelirlerinin toplamı, kümülatif matrah esas alınmak suretiyle vergilendirilecektir. Diğer idareler ile kurum ve kuruluşlardaki ücret matrahı, Hazine ve Maliye Bakanlığı e-bordro programından veya diğer idare ile kurum ve kuruluştan temin edilebilecektir. Bu idarelerde çalışanların tevkif yoluyla vergilendirilmiş tek işverenden aldıkları bu ücretleri vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 650.000 TL) aşmaması halinde, bu gelirler için beyanname verilmeyecektir. Ancak, kamuda çalışan personelin tek işveren kapsamında 2021 yılında elde ettiği tevkifata tabi ücret geliri 650.000 TL’yi geçerse mutlaka yıllık beyanname vereceklerdir.
1.8. Kamuda çalışan ücretlinin aynı anda veya işveren değişikliği yaparak özel sektördeki bir işveren bünyesinde elde ettiği ücretin yıllık beyanı
Genel yönetim kapsamındaki idareler ile bu idarelere bağlı, ilgili ve ilişkili kurum ve kuruluşlarda çalışan personelin; aynı yıl içerisinde, bunlar dışında bir işverenden de ücret geliri elde etmesi veya görevinden ayrılarak bu işverenler nezdinde çalışmaya başlaması durumunda, söz konusu personelin ücret matrahları birbiri ile ilişkilendirilmeksizin her bir işverenden elde edilen ücret ayrı ayrı gelir vergisi tevkifatına tabi tutulacaktır. Birden fazla işverenden ücret alınması halinde, ücret gelirinin beyanında birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağı ücretli tarafından serbestçe belirlenecektir. Bu durumda, birden sonraki işverenden alınan ücretlerin toplamının, vergi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 53.000 TL) aşması veya bu tutarı aşmamakla birlikte tüm işverenlerden aldığı ücret geliri toplamının vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 650.000 TL) aşması halinde, ücret gelirlerinin tamamının beyan edilmesi gerekmektedir.
1.9. Aynı dönemde elde edilen hem tevkifatlı hem de tevkifatsız ücret gelirlerinin beyanı
2021 yılında hem tevkifatlı hem de tevkifatsız birden fazla işverenden ücret elde ediliyorsa; tevkifatlı veya tevkifatsız olmasına bakılmaksızın istenilen bir işverenden alınan ücret seçilerek hariç tutulacak, diğer kalan ücretler toplamı 53.000 TL beyan sınırını aşıyorsa hariç tutulan ücret de dahil olmak üzere ücret gelirlerinin tamamı için beyanname verilmesi gerekmektedir. Diğer kalan ücretler toplamı 2021 yılı için 53.000 TL beyan sınırını aşmaması halinde, tevkifata tabi ücretler için beyanname verilmesine gerek yoktur. Ancak tutarı ne olursa olsun tevkifatsız ücret gelirlerinin tamamı için yıllık beyanname verilmesi gerekmektedir.
1.10. Tevkifata tabi tutulmayan ücret gelirinin yıllık beyanı
Gelir Vergisi Kanunu’nda tevkifata tabi olmayan ücretler belirtilmiş ve vergi tevkif usulünün geçerli olmadığı durumlarda ücret gelirlerinin mutlaka yıllık beyanname ile beyan edileceği hüküm altına alınmıştır. Kesintiye tabi tutulmamış ücret gelirleri için tutarı ne olursa olsun yıllık beyanname verilecektir. Kesintiye tabi tutulmamış ücret gelirleri için beyan sınırı yoktur. Yabancı ülkelerde bulunan işverenlerden alınan ve kesintiye tabi olmayan ücretler (varsa Türkiye dahilindeki kazanç ve iratlarıyla birlikte) yıllık beyanname ile beyan edilir. Ancak, kanunî ve iş merkezi Türkiye'de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerin yanında çalışan hizmet erbabına, işverenin Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödediği ücretler gelir vergisinden istisna edilmiştir. Kanuni ve iş merkezi Türkiye'de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerden elde edilen tevkifata tabi olmayan ücret gelirleri şayet GVK’nın 23/14. maddesi kapsamında gelir vergisinden istisna ise yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir. Söz konusu ücretler istisna kapsamında değilse, ödeme anında tevkifat yapılmadığından mutlaka yıllık beyanname ile beyan edilecektir.
1.11. Yabancı elçilik ve konsolosluklarda çalışan ve istisnadan faydalanmayan memur ve hizmetlilere ödenen ücretlerin yıllık beyanı
Gelir Vergisi Kanunu’nda yabancı elçilik ve konsoloslukların diplomat muaflığı kapsamına girmeyen memur ve hizmetlilerinin yalnız bu işlerinden dolayı aldıkları ücretler karşılıklı olmak şartıyla gelir vergisinden istisna edilmektedir. Ancak ülkemizde bulunan yabancı büyükelçilik ve konsolosluklarında çalışan Türk vatandaşı ve diğer ülke vatandaşlarına ödenen ücretlerin karşılıklı olarak gelir vergisinden istisna tutulabilmesi için yabancı ülkelerde bulunan Türk büyükelçilik ve konsolosluklarında çalışan Türk vatandaşı ve diğer ülke vatandaşı personelin ücretlerinin de gelir vergisinden istisna olması gerekmektedir. Yabancı elçilik ve konsolosluklarda çalışanların ücretleri istisna kapsamına girmiyorsa, tevkifata tabi tutulmayan bu ücret gelirlerinin hizmet erbabı tarafından yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir. Gelir Vergisi Kanunu’na göre, işverenler tarafından çalıştırılan hizmet erbaplarına ücret ve ücret kapsamında yapılan ödemelerden artan oranlı gelir vergisi tarifesi uygulanmak suretiyle, nakten veya hesaben ödemenin yapıldığı anda gelir vergisi tevkifatının yapılması gerekmektedir. Ancak yabancı elçilik ve konsoloslukların tevkifat yapma yükümlülüğü yoktur. Bu durumda, 2021 yılında istisnadan faydalanmayan yabancı elçilik ve konsolosluk memur ve hizmetlilerinin tevkifatsız ücret gelirlerini yıllık beyanname ile Mart/2022’de beyan etmeleri gerekmektedir. Bu ücret gelirleri yıl içinde tevkifata tabi olmadıklarından yıllık beyan konusunda bir limit yoktur elde edilen ücret tutarının tamamı beyan edilecektir.
1.12. Dar mükellef ücretlilerin yıllık beyanname verme durumu
İkâmetgâhı Türkiye’de bulunan veya bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak altı aydan fazla oturan gerçek kişiler tam mükellefiyet esasında vergilendirilmektedir. Belli ve geçici görev veya iş için Türkiye’ye gelen yabancılardan iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın ve yayın muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimselerle tahsil veya tedavi veya istirahat veya seyahat maksadıyla gelenler ile tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerle Türkiye’de alıkonulmuş veya kalmış olanlar memlekette altı aydan fazla kalsalar dahi Türkiye’de yerleşmiş sayılmazlar.
Gelir Vergisi Kanunu’nda, Türkiye’de yerleşmiş olmayan gerçek kişilerin sadece Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilecekleri belirtilmiştir. Dolayısıyla Türkiye’de ikâmetgâhı olmayanlar ile bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak altı aydan fazla oturmayanlar Türkiye’de yerleşmiş sayılmadıklarından dar mükellef olarak vergiye tabi bulunmaktadırlar. Kamu kurumlarına veya merkezi Türkiye’de bulunan özel teşebbüslere bağlı olarak işleri sebebiyle yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları hariç olmak üzere, çalışma veya oturma izni alarak altı aydan daha fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları da Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratları bakımından dar mükellefiyet esasında vergilendirilmektedir.
Dar mükellef gerçek kişiler (yurt dışında yerleşik olup, dar mükellefiyet esasında vergilendirilmekte olan Türk vatandaşları dahil), ticari kazançları ve gerçek usulde tespit edilen zirai kazançları için mutlaka yıllık beyanname vereceklerdir. Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan hüküm gereğince dar mükellefler, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücret, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar için yıllık beyanname vermeyecekler ve diğer gelirleri için beyanname vermeleri halinde de bu gelirlerini beyannameye dahil etmeyeceklerdir.
Yıllık beyanname ile bildirilecek gelirlere ilişkin indirimler Gelir Vergisi Kanunu’nun “Diğer indirimler” başlıklı 89 uncu maddesinde ve diğer kanunlarda belirtilmiştir. Gelir vergisi matrahının tespitinde gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden aşağıda belirtilen indirimlerin yapılabilmesi için yıllık beyanname ile bildirilecek bir gelirin bulunması ve yapılacak indirimlerin ilgili mevzuatta belirtilen şartları taşıması gerekmektedir. 2021 yılında elde edilen ücret gelirine ilişkin verilecek gelir vergisi beyannamesinde vergi matrahının tespitinde, bildirilecek gelirlerden 2021 yılında yapılan aşağıdaki indirimler yapılabilmektedir:
Yıllık beyannamede, ücret geliri tutarını aşan indirimler bir sonraki yıla zarar olarak devretmez ve ertesi yıl indirim konusu yapılamaz. İndirim konusu yapılacak tutarın hesaplamasında, gayrisafi hasılattan giderler düşüldükten, geçmiş yıl zararları ve indirimler düşülmeden önceki safi irat esas alınacaktır.
Yıllık beyannamede gelir vergisi matrahının tespitinde, beyan edilen gelir toplamından yapılabilecek indirimlerden biri de eğitim ve sağlık harcamaları olup söz konusu indirimden yararlanmanın şartları şöyledir;
gerekmektedir.
Bu şartların birlikte oluşması halinde yapılan eğitim ve sağlık harcamaları yıllık beyannamede bildirilecek gelir toplamından indirilebilecektir. Bu bağlamda beyannameyi verenin tam veya dar mükellef gerçek kişi olmasının indiriminden faydalanılması açısından bir önemi bulunmamaktadır. Ayrıca, eğitim ve sağlık harcamalarının gelir toplamından indirilebilmesi için harcamaların; mükellefin kendisi, mükellefin eşi ve mükellefin küçük çocukları için yapılması gerekmektedir. Eşe ait eğitim ve sağlık harcamalarının indiriminde, eşin çalışıyor olup olmamasının ve gelir durumunun bir önemi bulunmamaktadır. Kanuni düzenlemeye göre; gelir toplamından eğitim ve sağlık harcamalarının indirim konusu yapılabilmesi için gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden alınacak belgelerle tevsik edilmesi gerekmektedir.
Bu nedenle Kurumlar Vergisi Kanununun 4 üncü maddesi ve kendi özel kanunlarında yer alan hükümlerde, kurumlar vergisinden muaf olan kurumlara yapılan harcamalar bu indirim imkanından yararlanamazlar. Yine genel ve özel bütçeli kurumlara yapılan eğitim ve sağlık harcamaları da indirime konu edilemeyecektir. Örneğin, Sağlık Bakanlığına veya üniversitelere bağlı hastanelerin döner sermayelerine ödenen paralar indirim kapsamı dışındadır. Ayrıca, Kanunda harcamaların Türkiye’de yapılması şartı arandığından, yurtdışında yapılan eğitim ve sağlık harcamalarının indirime tabi tutulması mümkün değildir. Bu kapsamda, gümrük dışı sayılan yerlerde yapılan harcamalarda (serbest bölgeler, gümrüksüz satış mağazaları-free-shop) indirime konu edilemez. Aynı şekilde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinde yapılan harcamalar da kapsama girmez. Bedeli bankalar aracılığı ile transfer edilmek suretiyle dışarıdan posta ile veya başka şekilde getirtilen ilâç ve kitaplara ilişkin giderlerin de indirimden yararlanması mümkün değildir. Ancak bu malların Türkiye’ye bir ithalatçı tarafından getirtilmesi ve ondan satın alınması halinde, bu uygulanamadan yararlanmak mümkündür.
Türkiye’de yapılan harcamaların dahî, vergiye tâbi olmayan şahıs ve kuruluşlardan sağlanan eğitim ve sağlık mal ve hizmetleri ile ilgili olması veya Vergi Usul Kanunu’nda yazılı belgelerle tevsik edilememesi halinde, kazançtan indirilmesi mümkün değildir. Yurt dışı eğitim giderleri ve yurt dışında alınan sağlık hizmetleri yukarıda da değinildiği üzere harcamanın Türkiye’de yapılmamış olması nedeniyle indirimden yararlanamamaktadır. Örneğin, çocuğunu yurtdışındaki bir okula gönderen mükellef, okul ücretini buradan alacağı fatura ve/veya fatura benzeri bir belge ile tevsik etmesi halinde indirimden yararlanamaz. Türkiye’de yapılacak eğitim ve sağlık harcamasının gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerden alınacak fatura, serbest meslek makbuzu, perakende satış fişi veya ödeme kaydedici cihaz fişi ile tevsik edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, gelir ve kurumlar vergisi mükellefiyeti olmayan kooperatif, dernek, vakıf gibi kurumlardan alınan harcama belgelerinin gider indirimine konu edilmesi mümkün değildir. Ancak, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, kurumlar vergisi mükellefleri olduklarından, bunlardan alınan harcama belgeleri gider indirimine konu olacaktır. Ayrıca ilgili yılda indirilemeyen eğitim ve sağlık harcamalarının sonraki yıllarda indirilmesi mümkün değildir. İndirim konusu yapılacak tutarın hesaplamasında beyan edilen gelir olarak, yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan indirimler ve geçmiş yıl zararları toplamından önceki tutar esas alınacaktır.
Bir işverene bağlı olarak 2021 yılında ücret geliri elde eden kişilerin ücret gelirleri için yıllık beyanname verilip verilmeyeceğinin tespiti için Gelir Vergisi Kanunu’nun 86. maddesinde yer alan beyanname verilmeyecek durumlara bakılması gerekmektedir. Ücret geliri elde eden kişilerin öncelikle tek işverenden mi birden fazla işverenden mi ücret geliri elde ettiğini ortaya koyması sonra da elde ettiği ücret gelirlerinden yıl içinde tevkifat yapılıp yapılmadığına bakması gerekmektedir. Ayrıca, ücret gelirinin yurtdışından mı yoksa yurt içinden mi elde edildiği ve elde edilen ücret gelirinin gelir vergisinden istisna olup olmadığına bakması gerekmektedir. Ücret gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceği öncelikle kendi içinde değerlendirilecek olup, diğer gelirlerin bulunması halinde bu gelirler hesaplamaya dahil edilmeyecektir. Yine, diğer gelirlerin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde de ücret gelirleri hesaplamaya dahil edilmeyecektir. Ücret geliri için beyanname verilmesi gerekiyorsa, diğer gelirler ile birlikte beyan edilecektir.
Bu bölümde yer alan örneklerde verilen ücret tutarları, gayrisafi ücret tutarından %14 sigorta primi ve %1 işsizlik sigortası primi indirimi sonrasında kalan safi ücret tutarlarıdır. Çünkü yıllık beyan sınırının tespitinde ücretin brüt veya net tutarı dikkate alınmamaktadır. Gayrisafi ücret tutarından GVK’nın 63. maddesinde yer alan yasal indirimler yapıldıktan sonra bulunan gerçek safi tutar üzerinden, varsa engellilik indiriminin düşülmesi sonrasında bulunan vergi matrahının, GVK’nın 86. maddesine göre ücret gelirinin beyan sınırını aşıp aşmadığının tespitinde dikkate alınması gerekmektedir. Birden fazla işverenden ücret alınması halinde, birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağı ücretli tarafından serbestçe belirlenebilecektir. Örneklerde ücretlinin en yüksek ücret aldığı işvereni birinci işveren olarak seçtiği varsayılmıştır. Ayrıca, ödevlinin 2021 yılında yaptığı ve indirim hakkı olan harcamalarda dikkate alınmamıştır.
Örnek 1: 2021 yılında (A) A.Ş. de genel müdür olan Bay (B), tek işverenden tevkifata tabi aylık 40.000 TL’den yıllık 480.000 TL ücret geliri elde etmiştir. 2021 yılında kişinin tevkif suretiyle vergilendirilmiş olarak elde ettiği 480.000 TL ücret geliri beyanname verme sınırı olan 650.000 TL’yi aşmadığından yıllık beyanname vermeyecektir. Yıl içinde ücret gelirinden yapılan tevkifatlar nihai vergi olarak kalacaktır.
Örnek 2: 2021 yılında (X) Holding A.Ş. de icra kurulu başkanı (CEO) olan Bay (Y), tek işverenden tevkifata tabi 650.000 TL ücret geliri elde etmiştir. Kişinin tevkif suretiyle vergilendirilmiş olarak elde ettiği ücret geliri tutarı, 2021 yılında beyanname verme sınırı olan 650.000 TL’yi aşmadığından yıllık beyanname vermeyecektir. Yıl içinde ücret gelirinden yapılan tevkifatlar nihai vergi olarak kalacaktır.
Örnek 3: 2021 yılında tek işverenden tevkif suretiyle vergilendirilmiş 700.000 TL ücret geliri elde eden ücretli, elde ettiği gelir 2021 yılında beyanname verme sınırı olan 650.000 TL’yi aştığı için Mart/2022’de yıllık gelir vergisi beyannamesi verecek ve beyannamede hesaplanan gelir vergisinden yıl içinde kesilen vergiler mahsup edilebilecektir.
Örnek 4: 2021 yılında (X) Holdinginde çalışmakta olan ve aylık 100.000 TL ücret alan kişi, 30.06.2021 tarihinde işinden ayrılmış ve 1 Ekim 2021 tarihinde (Y) Holdinginde CEO olarak aylık 150.000 TL ücretle çalışmaya başlamıştır. Ödevlinin özel sektörde 9 aylık süre içinde iki ayrı işverenden tevkifatlı olarak elde ettiği ücret gelirinin beyanı şöyle olacaktır:
|
1. İşverenden (X Holding) alınan ücret (100.000X6=) |
600.000 TL |
|
2. İşverenden (Y Holding) alınan ücret (150.000X3=) |
450.000 TL |
|
Toplam ücret geliri |
1.050.000 TL |
|
2021 yılı beyanname verme sınırı |
650.000/53.000 TL |
|
Beyan edilecek ücret geliri tutarı |
1.050.000 TL |
Ödevlinin birinci işverenden sonraki işverenden aldığı ücret toplamı beyan sınırı olan 53.000 TL’yi aştığı için, ayrıca her iki işverenden alınan ücret toplamı beyan sınırı olan 650.000 TL’yi aştığı için kişi toplam 1.050.000 TL ücret geliri için mutlaka gelir vergisi beyannamesi verecek ve yıl içinde kesilen vergileri de hesaplanan gelir vergisinden mahsup edecektir.
Örnek 5: Ücretli 2021 yılında, birinci işverenden 610.000 TL, ikinci işverenden 50.000 TL olmak üzere iki ayrı işverenden ücret geliri elde etmiş ve ücretlerin tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiştir. Ücretlinin ikinci işverenden aldığı ücret tutarı olan 50.000 TL, 2021 yılı için belirlenen beyanname verme sınırı olan 53.000 TL’yi aşmamakla beraber; birinci ve ikinci işverenden elde etmiş olduğu ücretleri toplamı (610.000+50.000=) 660.000 TL, vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 650.000 TL) aştığından ücret gelirlerinin tamamı beyan edilecektir. Yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden yıl içinde kesilen vergiler mahsup edilebilecektir.
|
1. İşverenden alınan ücret |
610.000 TL |
|
2. İşverenden alınan ücret |
50.000 TL |
|
Toplam ücret tutarı |
660.000 TL |
|
2021 yılı beyanname verme sınırı |
650.000/53.000 TL |
|
Beyan edilecek ücret geliri tutarı |
660.000 TL |
Örnek 6: Ücretli 2021 yılında; birinci işverenden 520.000 TL, ikinci işverenden 60.000 TL olmak üzere iki ayrı işverenden ücret geliri elde etmiş ve ücretlerin tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiştir. Ödevlinin, birinci ve ikinci işverenden elde etmiş olduğu ücretleri toplamı (520.000+60.000=) 580.000 TL, vergi tarifesinin 4. gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 650.000 TL) aşmamakla birlikte, birden sonraki işverenden elde ettiği ücret geliri olan 60.000 TL, vergi tarifesinin 2. gelir diliminde yer alan (2021 yılı için 53.000 TL) tutarı aştığı için iki işverenden elde ettiği ücret geliri toplamı beyan edilecektir. 2021 yılında ücret gelirinden kesilen vergiler yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir.
|
1. İşverenden alınan ücret |
520.000 TL |
|
2. İşverenden alınan ücret |
60.000 TL |
|
Toplam ücret tutarı |
580.000 TL |
|
2021 yılı beyanname verme sınırı |
650.000/53.000 TL |
|
Beyan edilecek ücret geliri tutarı |
580.000 TL |
Örnek 7: Ücretli 2021 yılında; birinci işverenden 550.000 TL, ikinci işverenden 25.000 TL ve üçüncü işverenden 20.000 TL olmak üzere üç işverenden tevkifata tabi ücret geliri elde etmiştir. Ödevli 550.000 TL’lik ücret gelirini birinci işverenden elde edilen ücret olarak belirlemiştir.
Buna göre, ödevlinin üç işverenden elde ettiği ücret gelirleri toplamı (550.000+ 25.000+ 20.000=) 595.000 TL, vergi tarifesinin 4. gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 650.000 TL) aşmadığından ve birden sonraki işverenlerden elde ettiği ücretleri toplamı da (25.000+ 20.000=) 45.000 TL, vergi tarifesinin 2. gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 53.000 TL) aşmadığından ücret gelirlerinin tamamı yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmeyecektir.
Örnek 8: Ücretli, 2021 yılında biri tevkifatsız, biri de tevkifatlı olmak üzere iki ayrı işverenden ücret geliri elde etmiştir. Tevkifatlı ve tevkifatsız ücret gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceği şöyle tespit edilecektir:
|
1. İşverenden alınan ücret (Türkiye’den tevkifatlı) |
300.000 TL |
|
2. İşveren (Tevkifatsız-yurtdışındaki bir firmadan) |
100.000 TL |
|
Beyan edilecek ücret geliri tutarı |
400.000 TL |
Ödevli birinci işveren olarak hangi işvereni seçerse seçsin, tevkifatsız ücret geliri olan 100.000 TL için mutlaka yıllık beyanname verecektir. Birden sonraki işverenden elde edilen ücret geliri 2021 yılı için 53.000 TL’lik beyan sınırını aştığı için birinci işverenden aldığı ücret de dahil olmak üzere 400.000 TL ücret gelirinin tamamı beyan edilecektir.
Örnek 9: Ücretli, 2021 yılında merkezi yurtdışında bulunan bir firmanın Ankara’daki ofisinde çalışması karşılığında tevkifatsız olarak 250.000 TL ücret elde etmiştir. Ayrıca, Türkiye’deki bir firmanın yönetim kurulu üyesi olması nedeniyle 45.000 TL tevkifata tabi huzur ücreti almıştır. Tevkifatlı ve tevkifatsız ücret gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceği şöyle tespit edilecektir:
|
1. İşverenden alınan ücret (yurt dışındaki firmadan tevkifatsız) |
250.000 TL |
|
2. İşveren (Huzur ücreti-tevkifatlı) |
45.000 TL |
|
Beyan edilecek ücret geliri tutarı |
250.000 TL |
Ödevli birinci işveren olarak yurtdışında tevkifatsız ücret geliri elde ettiği firmayı seçmesi durumunda, ikinci işverenden aldığı tevkifatlı ücret tutarı olan 45.000 TL, 2021 yılı için 53.000 TL’lik beyan sınırını aşmadığı için beyan etmeyecektir. Ancak, birinci işverenden alınan 250.000 TL ücret geliri tevkifatsız olduğundan mutlaka beyan edilecektir.
Örnek 10: Ödevli, 2021 yılında birisi teknoloji geliştirme bölgesinden istisna kapsamında olmak üzere iki ayrı işverenden ücret geliri elde etmiştir. Ödevlinin birinci işverenden alınan tevkifata tabi ücret geliri 600.000 TL, ikinci işverenden alınan ücreti (Teknoloji geliştirme bölgesi) 400.000 TL’dir.
Ödevlinin, teknoloji geliştirme bölgesinden elde etmiş olduğu istisna kapsamındaki 400.000 TL ücret geliri beyan edilmeyecek ve diğer işverenden elde edilen ücret gelirinin beyan edilip edilmeyeceğinin hesabında da dikkate alınmayacaktır. Ödevlinin, birinci işverenden almış olduğu tevkifata tabi ücret geliri olan 600.000 TL, 2021 yılı için beyanname verme sınırı olan 650.000 TL’yi aşmadığından beyan edilmeyecektir.
Örnek 11: Ankara’daki bir büyükelçilikte çalışan Türk uyruklu ücretli, 2021 yılında 150.000 TL ücret geliri elde etmiştir. Karşılıklılık ilkesinin geçerli olmaması nedeniyle, anılan personelin elde ettiği ücret istisna kapsamında değildir. Buna göre, Türk uyruklu personelin, ücretinden tevkifat yapılmadığından ve karşılıklılık esasının geçerli olmaması nedeniyle, 150.000 TL ücret gelirinin tamamını Mart/2022’de yıllık beyanname ile beyan etmesi gerekmektedir.
Örnek 12: Merkezi Japonya’da bulunan (X) firmasının Ankara’daki irtibat bürosunda çalışan Bay (A)’ya, işvereni tarafından Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden 2021 yılında 80.000 Dolar tevkifata tabi tutulmamış ücret ödenmiştir. GVK’nın 23/14. maddesine göre döviz olarak ödenen ücretler gelir vergisinden istisna olduğundan ödevli yıllık beyanname vermeyecektir.
Örnek 13: Merkezi Almanya’da bulunan bir firma, Türkiye’de irtibat bürosu açmadan, Türkiye’deki bir vergi uzmanı ile yaptığı sözleşmeye göre 2021 yılında tevkifatsız olarak 250.000 TL ücret ödemiştir. Tevkifata tabi olmayan ücret gelirinin tamamı, Mart/2022 tarihinde yıllık beyanname ile beyan edilecektir.
Örnek 14: Serbest avukatlık yapan mükellef, 2021 yılında serbest meslek kazancının yanında tamamı kesinti yoluyla vergilendirilmiş iki işverenden ücret geliri elde etmiştir.
|
Serbest meslek kazancı |
800.000 TL |
|
Birinci işverenden alınan ücret |
200.000 TL |
|
İkinci işverenden alınan ücret |
50.000 TL |
|
Beyan edilecek gelir tutarı |
800.000 TL |
Mükellef elde etmiş olduğu serbest meslek kazancı nedeniyle mutlaka beyanname verecektir. Birinci işverenden alınan hariç, ikinci işverenden alınan ücret geliri ise 2021 yılı için 53.000 TL’lik beyan sınırını aşmadığından ücret gelirleri beyannameye dahil edilmeyecektir.
Örnek 15: 2021 yılında serbest muhasebeci mali müşavir olarak mesleki faaliyet gösteren ödevlinin, serbest meslek kazancı yanında tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş iki işverenden elde edilen ücret geliri ile tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş işyeri kira geliri bulunmaktadır.
|
Serbest meslek kazancı |
600.000 TL |
|
1. İşverenden alınan ücret |
250.000 TL |
|
2. İşverenden alınan ücret (huzur ücreti) |
45.000 TL |
|
2021 yılı ücret geliri için beyanname verme sınırı |
650.000/53.000 TL |
|
İşyeri kira geliri (tevkifatlı) |
50.000 TL |
|
Toplam gelir tutarı |
945.000 TL |
|
Beyan edilecek ücret geliri tutarı |
650.000 TL |
Mükellef, serbest meslek kazancı nedeniyle mutlaka yıllık beyanname verecektir. Ücret gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceği öncelikle kendi içinde değerlendirilecektir. Bu durumda, ödevlinin birinci işveren sonrasındaki ikinci işverenden aldığı ücret geliri vergi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 53.000 TL) ve ücret gelirleri toplamı vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 650.000 TL) aşmadığından, ücret gelirleri beyannameye dahil edilmeyecektir. GVK’nın 86/1-c maddesine göre serbest meslek kazancı ve işyeri kira geliri toplamı (600.000+50.000=) 650.000 TL, vergi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 53.000 TL) aştığından, işyeri kira geliri de beyannameye dahil edilecektir.
TBMM tarafından 22.12.2021 tarihinde kabul edilen 7349 sayılı Kanunun 3. maddesi ile GVK’nın 32. maddesinde yer alan asgari geçim indirimi uygulaması 1.1.2022 tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmış olduğundan, yıllık beyanname veren ücretliler asgari geçim indiriminin yıllık beyannameden mahsubundan bu yıl son kez yararlanacaklardır. 2021 yılında elde ettiği ücret geliri için yıllık beyanname veren ve asgari geçim indiriminden yararlanma hakkı olan ücretlilerin; 2021 yılında ücretlinin evli olup olmamasına, evli ise eşinin çalışıp çalışmamasına ve çocuk sayısına göre yararlanabileceği yıllık indirim tutarını yıllık beyannamede hesaplanan gelir vergisinden mahsup edebileceklerdir. Bu durumda, asgari geçim indiriminden faydalanma hakkı olan ücretlilerin, 265 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ekinde yer alan “Aile Durumu Bildirimi” ni doldurarak yıllık beyannameye ekleyecektir.
Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan hüküm gereğince, mükellefler yıllık beyanname ile beyan ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden ilgili dönemde tevkif suretiyle kesilmiş bulunan vergileri, beyannamede hesaplanan gelir vergisinden mahsup edebilmektedirler. Buna göre; 2021 yılına ilişkin yıllık gelir vergisi beyannamesinde gösterilen gelire dâhil kazanç ve iratlardan yıl içinde tevkif suretiyle kesilmiş bulunan vergiler, 1-31 Mart/2022 döneminde verilecek yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecek olup mahsubu yapılan miktarın gelir vergisinden fazla olması halinde ise aradaki farkın vergi dairesince mükellefe bildirilmesi ve mükellefin de bir yıllık sürede müracaatı üzerine kendisine ret ve iade edilecektir.
252 seri no.lu Genel Tebliğinde, 315 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile yapılan değişikliklere göre; nakden iade taleplerinin iade talep dilekçesi (1A) ile yapılması şarttır. Tevkif yoluyla kesilen vergilere ilişkin nakden iade edilecek tutarın 68.000 Türk Lirasını geçmemesi halinde iade talebi, iade talep dilekçesi (1A) ile birlikte bu dilekçenin “Nakden İadelere İlişkin Açıklamalar” kısmında yer alan eklenecek belgelerin eksiksiz ibraz edilmesi kaydıyla inceleme raporu ve teminat aranmaksızın yerine getirilecektir. Bu kapsamda, ücret geliri elde edenler için işveren tarafından vergi kesintisinin yapıldığını gösteren yazının onaylı örneğinin iade işlemini gerçekleştirecek olan vergi dairesine iade talep dilekçesi (1A) ile birlikte ibraz edilmesi yeterli bulunmaktadır. Nakden yapılacak iade taleplerinin 68.000 Türk Lirasını aşması halinde, 68.000 Türk Lirasını aşan kısım Vergi Usul Kanununa göre vergi inceleme yetkisi bulunanlarca yapılacak inceleme sonucunda düzenlenecek vergi inceleme raporuna göre iade edilecektir. 68.000 Türk Lirasına kadar olan kısım ise, iade talep dilekçesi (1A) ve eklerinin eksiksiz ibraz edilmesi koşuluyla teminat aranmaksızın ve inceleme raporu beklenmeksizin iade edilecektir.
Gelirleri sadece ücret, gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlardan oluşanlar Hazır Beyan Sistemi üzerinden yıllık beyannamelerini verebilirler. 2021 yılında elde edilen dört gelir unsuruna ilişkin yıllık beyannamenin 1-31 Mart 2022 tarihleri arasında 7 gün 24 saat açık olan Hazır Beyan Sistemi kullanılarak gönderilebilir. Hazır Beyan Sistemi, beyana tabi gelirleri sadece gayrimenkul sermaye iradı, ücret, menkul sermaye iradı, diğer kazanç ve iratlardan ibaret olan mükelleflerin, beyannamelerinin Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından hazırlanarak internet ortamında onayına sunulduğu, kullanımı çok basit bir sistemdir. Mükellefler GİB Mobil uygulamasını akıllı cep telefonlarına da indirmek suretiyle 7/24 cep telefonundan beyannameleri onaylayıp gönderebilirler. Kişilerin, Sisteme giriş yaparak, önceden hazırlanmış olan beyannameyi kontrol edip, istedikleri değişiklikleri yaptıktan sonra beyannameyi onaylayabilmeleri son derece kolay, hızlı ve güvenli bir şekilde gerçekleşmektedir. Kira, ücret, menkul sermaye iradı veya diğer kazanç ve iradın yanı sıra ticari, zirai veya serbest meslek kazancı elde edenler sistem üzerinden beyanname veremeyeceklerdir.
Sisteme kimlik bilgilerini girip özel güvenlik sorularını cevaplayarak ya da herhangi bir vergi dairesinden ücretsiz olarak alınacak İnternet Vergi Dairesi şifresiyle veya e-Devlet üzerinden giriş yapılması mümkündür. Sisteme giriş yapıldığında hazırlanmış olan yıllık gelir vergisi beyannamesi ekrana yansımakta ve Beyanname üzerinde gerekli kontroller, düzeltmeler ve varsa gider, indirim vb. eklemeler yapıldıktan sonra onayladığında elektronik ortamda kayıtlara alınmakta ve vergi sistem tarafından hesaplanarak otomatik olarak tahakkuk ettirilmektedir. Kişiler, Hazır Beyan Sistemi üzerinden dört gelir unsuruna ilişkin olarak elde ettikleri beyana tabi gelirlerini kontrol edip eksik ya da hatalı olan bilgiler düzeltebilir, beyanname düzeltilmiş şekliyle onaylayarak gönderilebilir. Sistemden daha önce beyanname vermemiş veya mükellefiyet kaydı olmayanlarda yararlanabilmektedir. İlk defa yıllık gelir vergisi beyannamesi sistem üzerinden onaylayıp gönderildiği anda ilgili vergi dairesinde mükellefiyet kaydı otomatik olarak açılmaktadır.
7. YILLIK BEYANNAMENİN YASAL SÜRESİNDE VERİLMEMESİ VEYA SÜRESİNDEN SONRA VERİLMESİ HALİNDE CEZAİ YAPTIRIMLAR
Ücret gelirinin beyan edilmediğinin veya eksik beyan edildiğinin vergi dairesince tespit edilmesi halinde, vergi dairesi tarafından cezalı tarhiyat yapılarak vergi ve vergi ziyaı cezası tahakkuk ettirilecektir. Gelir İdaresi ücretlilerin beyan tabi ücret gelirlerinin tespitini çeşitli kurum ve kuruluşlardan alacağı bilgilerden tespit etmesi mümkün bulunmaktadır. Bu tarhiyatın dayanağı vergi inceleme raporu olabileceği gibi takdir komisyonu kararına göre de olabilmektedir. Dolayısıyla, süresinde beyanname vermeyen bir ücretli, ödeyeceği verginin dışında ayrıca bir kat vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi ile karşı karşıya kalabilmektedir.
Mükelleflerin beyan edilmesi gereken gelirleri için yıllık beyanname verilmemesi halinde, Vergi Usul Kanunu’na göre mükellef adına iki kat usulsüzlük cezası kesilerek, gelir takdir komisyonunca takdir edilecektir. Takdir edilen gelir üzerinden, gelir vergisi ile vergi tutarı kadar bir kat vergi ziyaı cezası hesaplanacak ve vergi ziyaı cezası, iki kat olarak kesilen usulsüzlük cezası ile kıyaslanıp, miktar itibarıyla en ağırı uygulanacaktır. Ayrıca, verginin tahakkukunun geciktiği her ay içinde gecikme faizi hesaplanacaktır. Ücretlinin yıllık beyannameyi süresinde vermemesi ve süresinden sonra yıllık beyannameyi pişmanlık hükümlerinden yararlanmadan kendiliğinden beyan etmesi durumunda tahakkuk eden gelir vergisi üzerinden %50 oranında vergi ziyaı cezası kesilmektedir. Ayrıca, tahakkukun geç yapılmasının karşılık olarak verginin vadesinden tahakkukun verildiği tarihe kadar gecikme faizi hesaplanacaktır.
Pişmanlık ve ıslah, beyana dayanan vergilerde, vergi ziyaı cezasını gerektiren fiilleri işleyen mükelleflerle bunların işlenişine iştirak eden diğer kişilerin kanuna aykırı hareketlerini, Vergi İdaresi’ne kendiliğinden haber vermeleri halinde, belli şartlarla vergi ziyaı cezası kesilmemesini esas alan bir uygulamadır. Pişmanlık hükümleri sadece beyana dayanan vergiler için uygulanır ve başta gelir vergisi, kurumlar vergisi, katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi olmak üzere beyana dayanan bütün vergilerde pişmanlık hükümlerinden yararlanabilir. Ücretli süresinde vermediği gelir vergisi beyannamesini 1-31 Mart 2022 döneminden sonra pişmanlıkla verilebilir.
Pişmanlık talebiyle verilen beyanname üzerinden tahakkuk ettirilen ve ödeme süresi geçmiş olan vergi için bu verginin normal vade tarihinden, pişmanlık talebinin kabulü üzerine verilen 15 günlük ödeme süresinin son günü arasında, kalan her ay ve kesri için 6183 sayılı Kanun’a göre gecikme zammı oranı esas alınmak suretiyle pişmanlık zammı hesaplanmaktadır. Gecikme zammı oranı her ay için ayrı ayrı uygulanmak üzere 30.12.2019 tarihinden itibaren %1,6 olarak belirlenmiş olduğundan, pişmanlık zammı % 1,6 olarak uygulanacaktır. Ancak, vergisi kanuni süresinde ödenmiş olmakla birlikte beyannamenin ödeme süresi geçtikten sonra pişmanlıkla verilmesi halinde pişmanlık zammı hesaplanmaz.
Kanuni süresinde verilmeyen beyannamenin daha sonra pişmanlık talebiyle verilmesi, ancak pişmanlık şartlarının ihlâl edilmesi hallerinde, pişmanlık talebi geçersiz sayılarak, bu beyannameler kanuni süresinden sonra kendiliğinden verilmiş beyanname olarak kabul edileceğinden, vergi ziyaı cezasının %50 oranında uygulanması gerekmektedir. Mükellef, 15 günlük süre içinde vergi aslı ve pişmanlık zammı ödenmezse pişmanlık hükümleri ihlal edilmiş sayılır ve bu durumda verilen beyanname kanuni süresinden sonra verilen beyanname olarak kabul edilir. Ücretlinin yıllık beyannamesini şayet süresinde verememesi durumunda en az maliyetle verebileceği yöntem olan pişmanlıkla beyanname verme yönteminde, belirtilen süre içinde verginin ve pişmanlık zammının ödenmesi çok önemli bir husustur.
SONUÇ
2021 yılında elde edilen tevkifatlı ve tevkifatsız ücret gelirlerinin yıllık beyanında ücretliler tarafından Gelir İdaresi tarafından Hazır Beyan Sistemi üzerinde önceden hazırlanmış olan beyannamedeki bilgileri kontrol edip istedikleri değişiklikleri yaptıktan sonra uygun bulmaları halinde onaylamaları halinde yıllık beyanname verilmiş olacak ve gelir vergisi tahakkuk edecektir. Ücret geliri için ilk defa yıllık beyanname verilmesi halinde otomatik olarak vergi mükellefiyeti de sistem üzerinden yapılacağından, kişinin ayrıca vergi dairesinde mükellefiyet açtırmasına gerek yoktur. 7349 sayılı Kanunla GVK’nın 23/18 inci bent hükmü ile 1.1.2022 tarihinden itibaren çalışanlara ödenen ücret ödemelerinde uygulanmaya başlayan ücret istisnasının 2021 yılı ücret gelirlerinin beyanına bir etkisi bulunmamakta olup yapılan bu değişiklik 2022 yılında elde edilen ücret gelirlerinin vergilendirilmesinde dikkate alınacaktır.
NAZALI VERGI & HUKUK