ADAY ÇIRAK VE ÇIRAK İLE MESLEKİ EĞİTİM GÖREN STAJ VEYA TAMAMLAYICI EĞİTİME DEVAM EDEN ÖĞRENCİLERİN SİGORTALILIĞI VE BU ÖĞRENCİLERE ÖDENECEK ÜCRETLER

27.02.2018

ADAY ÇIRAK VE ÇIRAK İLE MESLEKİ EĞİTİM GÖREN STAJ VEYA TAMAMLAYICI EĞİTİME DEVAM EDEN ÖĞRENCİLERİN SİGORTALILIĞI VE BU ÖĞRENCİLERE ÖDENECEK ÜCRETLER

 

Emine Betül GÜMÜŞ Sosyal Güvenlik Danışmanı

Pelin PERVER Sosyal Güvenlik Danışmanı

 

 

ÖZET

İşverenler günümüzde bünyelerinde aday çırak, çırak ve stajyer öğrencileri çalıştırarak kendi işletmelerine işgücü istihdamı sağlamakta ayrıca onların mesleki eğitim ve gelişimlerine katkıda bulunmaktadırlar.

Bu çalışmada, işletmelerde aday çırak, çırak, mesleki eğitim gören, staj veya tamamlayıcı eğitime devam eden öğrencilerin Türkiye’de sosyal güvenlik sistemi açısından sigortalılığı ve bu öğrencilere ödenecek ücretler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Mesleki Eğitim Kanunu, Aday, Çırak, Stajyer, İstihdam, Ücret, Teşvik.

 

GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu[1] (“5510 Sayılı Kanun”)’nun 3. maddesinde sigortalı kavramı “kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından prim ödenmesi gereken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişi” olarak belirtilmiştir. Bu Kanun kapsamında kısa vadeli sigorta kolları; iş kazası, meslek hastalığı, hastalık, analık; uzun vadeli sigorta kolları ise malûllük, yaşlılık, ölüm sigorta kolları olarak açıklanmıştır.

Ülkemizde aday çırak, çırak ve stajyerlerin sigortalılığı 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu (“3308 sayılı Kanun”)’nda düzenlenmekte ve kısa vadeli sigorta kolları kapsamında değerlendirilmektedir.

 

I. KAVRAMLAR

3308 sayılı Kanun’un 3. maddesinde;

• "Aday çırak", çıraklığa başlama yaşını doldurmamış ve çıraklık döneminden önce kendisine işyeri ortamı tanıtılan, sanat ve mesleğinin ön bilgileri verilen kişiyi;
• "Çırak", çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde geliştirilen kişiyi;
• "Öğrenci", işletmelerde, mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında örgün eğitim görenleri;
• "Kalfa", bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazanmış ve bu meslekle ilgili iş ve işlemleri ustanın gözetimi altında kabul edilebilir standartlarda yapabilen kişiyi;
• "Usta", bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazanmış ve bunları mal ve hizmet üretiminde iş hayatınca kabul edilebilecek standartlarda uygulayabilen; üretimi planlayabilen, üretim sırasında karşılaşılabilecek problemleri çözümleyebilen; düşüncelerini yazılı, sözlü ve resim ile açıklayabilen; üretimle ilgili pratik hesaplamaları yapabilen kişiyi,
• "İşletmelerde Mesleki Eğitim", mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerinin beceri eğitimlerini işletmelerde, teorik eğitimlerini ise mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarında veya işletme veya kurumlarca tesis edilen eğitim birimlerinde yaptıkları eğitim uygulamalarını;
• “Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumları”, mesleki ve teknik eğitim alanında, diplomaya götüren orta öğretim kurumları ve mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumları ile belge ve sertifika programlarının uygulandığı her tür ve derecedeki örgün ve yaygın eğitim-öğretim kurumlarını;

ifade etmektedir.

II. STAJ YAPAN ÖĞRENCİLERİN SİGORTALILIĞI

3308 sayılı Kanun’un 18. maddesine göre, on ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalışan sayılarının yüzde beşinden az olmamak üzere mesleki ve teknik eğitim okul ve kurum öğrencilerine staj ve tamamlayıcı istihdam sağlamaktadırlar. Bu Kanun kapsamında on ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalışma ve iş kurumu il müdürlüklerince her yıl şubat ayı içerisinde il millî eğitim müdürlüklerine ve o ildeki yükseköğretim kurumlarına bildirilir. Mesleki eğitim kapsamına alınıp alınmadığına bakılmaksızın ondan az personel çalıştıran işletmeler de mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerine bu Kanun’un ilgili hükümlerine göre beceri eğitimi, staj ve tamamlayıcı eğitim yaptırabilirler.[2]

3308 sayılı Kanun’un 25. maddesinde “Aday çırak, çıraklar, işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler ile mesleki ve teknik ortaöğretim okul ve kurumlarında okumakta iken staja, tamamlayıcı eğitime veya alan eğitimine tabi tutulan öğrencilerin sigorta primleri asgari ücretin yüzde ellisi üzerinden, Bakanlık ile mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumlarının bağlı olduğu üniversitelerin bütçesine konulan ödenekten karşılanır.” denilmektedir.

İlgili Kanun’un Geçici 12. maddesi ile aday çırak, çıraklar, işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler ile mesleki ve teknik ortaöğretim okul ve kurumlarında okumakta iken staja, tamamlayıcı eğitime veya alan eğitimine tabi tutulan öğrenciler için işverenlere sigorta primi desteği getirilmiştir.

• Aday çırak, çıraklar, işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler ile mesleki ve teknik ortaöğretim okul ve kurumlarında okumakta iken staja, tamamlayıcı eğitime veya alan eğitimine tabi tutulan öğrencilerin prime esas kazançları aşağıdaki şekilde olacaktır:

a. Aylık prim ve hizmet belgelerini ayın 1’i ila 30’u arasında düzenleyenler için;

Günlük kazanç tutarı:33,83 TL, Aylık kazanç tutarı:1.014,90 TL

 

b. Aylık prim ve hizmet belgelerini ayın 15’i ila takip eden ayın 14’ü arasında düzenleyenler için;

Günlük kazanç tutarı:33,83 TL, Aylık kazanç tutarı:1.014,90 TL

• Yükseköğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler, kısmi zamanlı çalıştırılan öğrenciler ile bursiyer ve kursiyerler için;

Bu kapsamda yer alan öğrenci, bursiyer ve kursiyerlerin sigorta primleri, prime esas günlük kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanmaktadır.

a. Aylık prim ve hizmet belgelerini ayın 1’i ila 30’u arasında düzenleyenler için;

Günlük kazanç tutarı:67,65 TL, Aylık kazanç tutarı:2.029,50 TL

b. Aylık prim ve hizmet belgelerini ayın 15’i ila takip eden ayın 14’ü arasında düzenleyenler için;

Günlük kazanç tutarı:67,65TL, Aylık kazanç tutarı:2.029,50 TL[3]

 

III. STAJYER ÖĞRENCİLERE ÖDENMESİ GEREKEN ÜCRET

3308 sayılı Kanun’un 25. maddesinde; “Aday çırak ve çıraklar ile işletmelerde mesleki eğitim gören, staj veya tamamlayıcı eğitime devam eden öğrencilere işletmeler tarafından ödenecek ücret ve bu ücretlerdeki artışlar, düzenlenecek sözleşme ile tespit edilir. Ancak, işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler ile mesleki ve teknik ortaöğretim okul ve kurumlarında staj veya tamamlayıcı eğitim gören öğrencilere asgari ücretin net tutarının;

• Yirmi ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde yüzde otuzundan,
• Yirmiden az personel çalıştıran işyerlerinde yüzde on beşinden,
• Aday çırak ve çırağa yaşına uygun asgari ücretin yüzde otuzundan aşağı ücret ödenemez.”

denilmektedir.

09.01.2018 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 04.12.2017 tarihli ve 2017/11106 sayılı Kararname ile 3308 sayılı Kanun’un Geçici 12. maddesi uyarınca, aday çırak ve çıraklar ile anılan Kanun’un 18. maddesine göre işletmelerde mesleki eğitim gören, staj veya tamamlayıcı eğitime devam eden öğrencilere aynı Kanun’un 25. maddesinin birinci fıkrası kapsamında yapılacak ödemelerin asgari ücretin net tutarının yüzde 30’undan az olamayacağına ilişkin süre 2017-2018 eğitim ve öğretim yılı başından itibaren uygulanmak üzere bir eğitim ve öğretim yılı uzatılmıştır.

Bu kapsamda, aday çırak ve çıraklar ile işletmelerde mesleki eğitim gören, staj veya tamamlayıcı eğitime devam eden öğrencilere ödenecek en az ücret ve devlet katkısı tutarları 2018 yılı için;

• Ödenecek en az ücret: 435,27 TL
• 20’den az personel çalıştıran işletmeler için devlet katkısı tutarı: 290,18 TL
• 20 ve üzerinde personel çalıştıran işletmeler için devlet katkısı tutarı: 145,09 TL

olarak ödenir.[4]

 

IV. SİGORTA PRİMİNE ESAS KAZANÇ TUTARLARI

5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde; “5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler hakkında iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası; meslekî ve teknik ortaöğretim ile yükseköğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler, mesleki ve teknik ortaöğretim sırasında tamamlayıcı eğitim ya da alan eğitimi gören öğrenciler, kamu kurum ve kuruluşları tarafından desteklenen projelerde görevli bursiyerler ile 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 46 ncı maddesine tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı, 82 nci maddeye göre belirlenen günlük prime esas kazanç alt sınırının otuz katından fazla olmayanlar hakkında ise iş kazası ve meslek hastalığı sigortası uygulanır. Bu bentte sayılanlar, 4’üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar ve bunlardan bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar hakkında ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır.” ifadesi yer almaktadır.

Aday çırak, çırak ve öğrencinin eğitimi sırasında işyerinin kusuru halinde meydana gelecek iş kazaları ve meslek hastalıklarından işveren sorumludur.

 

V. SİGORTA PRİM ORANI

Bu sigortalıların (aday çırak, çırak ve stajyer öğrencilerin) genel sağlık sigortası prim oranı, 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesi gereğince, 5. maddenin (b) bendi kapsamında prime esas kazancın %6’sıdır. Bu oranın %1’i kısa vadeli sigorta kolları, %5’i genel sağlık sigortası primidir. Bunların prim ödeme yükümlüsü ise önceden olduğu gibi Millî Eğitim Bakanlığı veya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullar ile öğrenim gördükleri yüksek öğretim kurumlarıdır.

 

VI. GELİR VERGİSİ

3308 sayılı Kanun’un 25. maddesinde “Aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenecek ücretler her türlü vergiden müstesnadır.” denilmektedir. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu (“GVK”)’nun 23. maddesine göre de, “3308 sayılı Çıraklık ve Meslekî Eğitim Kanununa tâbi çırakların asgari ücreti aşmayan ücretleri" gelir vergisinden istisnadır. Dolayısıyla 3308 sayılı Kanun kapsamında zorunlu stajını yapmakta olan stajyerler için bu istisna uygulanabilecektir. Bahsi geçen stajyerlere asgari ücreti aşan tutarda bir ödeme yapılması halinde aşan kısmın gelir ve damga vergisi kesintisine tabi tutulması gerekecektir.

İşyerlerinde gönüllü olarak staj yapan ve 20.06.2017 tarihinde Resmî Gazete’de yayınlanan Mesleki Eğitim Kurulu 29. Toplantı Kararları listesinde[5] yer almayan alanlarda stajını yapan kişilere ödenecek ücretler ise 3308 sayılı Kanun kapsamında olmadığından bu ücretlerin tamamından gelir ve damga vergisi kesintisi yapılması gerekecektir.

 

VII. SGK BİLDİRİMİ

3308 sayılı Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine tabi sigortalıların 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında yapılacak tescillerinde;

• 3308 sayılı Kanun’a tabi aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler için “7-Çırak”,
• Meslek liselerinde okumakta iken veya yükseköğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler için “19- Stajyer”,
• 2547 sayılı Kanun’un 46’ncı maddesine tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı günlük prime esas kazanç alt sınırının otuz katından fazla olmayanlar için “18-YÖK kısmi istihdam”,
• Kamu kurum ve kuruluşları tarafından desteklenen projelerde görevli bursiyerler için “32-bursiyer”

sigortalılık kodları kullanılacaktır.

Çırak ve stajyer sigortalıların 01.03.2011 tarihinden sonra aylık prim ve hizmet belgesiyle yapılacak bildirimlerinde; 3308 sayılı Kanun’a tabi aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrencilerden;

• Bakmakla yükümlü kişi olunan sigortalılar için işverenlerce “7” numaralı,
• Bakmakla yükümlü kişi olmayanlar için “42” numaralı,

• Meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerden bakmakla yükümlü kişi olunan sigortalılar için işverenlerce “22” numaralı,
• Bakmakla yükümlü kişi olmayanlar için “43” numaralı,
• Bursiyer sigortalılar için 1/3/2016 tarihinden itibaren “22” numaralı,
• Bakmakla yükümlü kişi olunmayanlar için “43” numaralı,

belge türleri kullanılacaktır.

 

SONUÇ

3308 sayılı Kanun kapsamında aday çırak ve çıraklara işverenler tarafından yapılacak ödemeler yaşına uygun asgari ücretin yüzde otuzundan az olamayacaktır. İşletmelerde yaptıkları staj süreleri boyunca, eğer işletmede çalışan sayısı yirmiden az ise işyerlerinde asgari ücretin net tutarının %15’inden, yirmi ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde ise asgari ücretin net tutarının %30’undan az ücret ödemesi yapılamayacaktır.

3308 sayılı Kanun’a tabi stajyerlere asgari ücreti aşan tutarda bir ödeme yapılması halinde aşan kısmın gelir ve damga vergisi kesintisine tabi tutulması gerekecektir.