ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN (AVM) DENETİMİ VE İDARİ PARA CEZALARI

27.02.2018

ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN (AVM) DENETİMİ VE İDARİ PARA CEZALARI

 

Süleyman Ruhi AYDEMİR

Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi, Bağımsız Denetçi

 

 

ÖZET

Ülkemiz ekonomisi içinde önemli bir rol oynayan AVM’lere yönelik yasal düzenlemelerin oluşturulabilmesi için öncelikle, 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun[1] yayımlanarak perakende sektöründe genel hukuki bir çerçeve oluşturulmuştur. Ardından ise Alışveriş Merkezleri Hakkında Yönetmelik[2] (Yönetmelik) yayımlanmıştır.

Bu çalışma, AVM’lere yönelik yapılmış düzenlemelerde yer alan denetim ve idari para cezalarını anlatmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Alışveriş Merkezi, AVM, Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, Alışveriş Merkezleri Hakkında Yönetmelik, Denetim, İdari Para Cezaları.

 

 

GİRİŞ

Alışveriş merkezi, bir yapıya veya alan bütünlüğü içinde yapılar topluluğuna, en az beş bin metrekare satış alanına[3], içinde en az biri büyük mağaza[4] niteliğini taşımak şartıyla beslenme, giyinme, eğlenme, dinlenme, kültürel ve benzeri ihtiyaçların bir kısmının veya tamamının karşılandığı en az on işyerine ya da büyük mağaza niteliği taşıyan işyeri bulunmasa dahi beslenme, giyinme, eğlenme, dinlenme, kültürel ve benzeri ihtiyaçların bir kısmının veya tamamının karşılandığı en az otuz işyerine, ortak kullanım alanlarına ve merkezi bir yönetime sahip perakende işletmedir[5].

 

I. DENETİM VE CEZA HÜKÜMLERİNİN YASAL DAYANAĞI

AVM’lere yönelik denetim ve ceza hükümleri 6585 sayılı Kanun’un 17 ve 18’inci maddelerinde düzenlenmiştir.

Denetim başlığını taşıyan 17’nci maddeye göre, Bakanlık[6], bu Kanun’un uygulanması, uygulamada çıkan sorunlar ve şikâyetlerle ilgili olarak perakende işletmeler nezdinde denetim yapmaya yetkilidir. Yetkili idareler[7], yetki alanlarıyla sınırlı olmak kaydıyla, doğrudan veya Bakanlığın talebi üzerine, bu Kanun hükümleri çerçevesinde perakende işletmeler nezdinde ön inceleme mahiyetinde olmak üzere gerekli denetim ve uygulamaları yapmak ve önlemleri almakla görevli ve yetkilidir.

Kanun maddesi denetim maddesinin uygulanmasına yönelik usul ve esasların yönetmelikle belirleneceğini belirtmiştir.

Yönetmelik’te ise bu husus 20’nci maddede düzenlenmiştir. Buna göre, Bakanlık, Yönetmelik’in uygulanması, uygulamada ortaya çıkan sorunlar ve şikâyetlerle ilgili olarak alışveriş merkezleri nezdinde denetim yapmaya yetkilidir. Bakanlık bu yetkisini taşra teşkilatı aracılığıyla da kullanabilir.

Yetkili idareler, Bakanlığın talebi üzerine bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde, alışveriş merkezleri nezdinde ön inceleme mahiyetinde denetim yapmakla görevlidir. Yetkili idareler tarafından yapılan denetimin sonuçları, denetimin sonuçlandığı tarihten itibaren on beş gün içinde il müdürlüğüne bildirilir.

 

II. İDARİ PARA CEZALARI

Kanun metni, cezaları 10 bent halinde düzenleyerek eylemlere atıfta bulunmak suretiyle idari para cezalarını belirlemiştir.

6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’da belirtilen idari para cezaları ve idari para cezası verilmesi eylemleri aşağıdaki gibidir:

Kanun’un 6’ncı maddesinde geçen; “(1) Büyük mağaza ve zincir mağazalar[8] ile bayi işletme[9] ve özel yetkili işletmeler[10];  üretici veya tedarikçiden mağaza açılışı ve tadilatı, ciro açığı, banka ve kredi kartı katılım bedeli ve benzeri adlar altında ürün talebini doğrudan etkilemeyen herhangi bir prim veya bedel talep edemez.

(2) Birinci fıkrada sayılan perakende işletmeler[11], satışa konu ürünün talebini doğrudan etkileyen reklam, anons veya raf tahsisi gibi hizmetlerden dolayı üretici veya tedarikçiden, sözleşmede türü ve oranı belirtilmedikçe prim ya da bedel talebinde bulunamaz. Bu hâlde, prim veya bedel talebinin sözleşme süresiyle sınırlı olması ve prim ya da bedel talebine konu olan ürünün sözleşme süresince rafta satışa sunulması zorunludur” hükmüne aykırı hareket edenlere, her bir mağaza ya da şubesindeki her bir aykırılık için haksız olarak alınan prim ve bedel tutarında ceza uygulanır.

İdari para cezalarının verilmesini gerektirir fiilin bir takvim yılı içinde tekrarı hâlinde, her bir tekrar için iki katı idari para cezası uygulanır.

Kanun’un 8’inci maddesinin birinci fıkrasında geçen; “Yurt içinde üretilen ve hızlı tüketim malı niteliği taşıyan mağaza markalı ürünlerin[12] üzerinde ve/veya ambalajında, perakendecinin ad, unvan veya markasının yanı sıra üreticinin ad, unvan ya da markasına da uygun ve kolay okunabilir bir şekilde yer verilir” hükmüne aykırı hareket eden büyük mağaza ve zincir mağazalara, her bir mağaza ya da şubesindeki her bir ürün grubu için on bin Türk Lirası idari para cezası uygulanır.

İdari para cezalarının verilmesini gerektirir fiilin bir takvim yılı içinde tekrarı hâlinde, her bir tekrar için iki katı idari para cezası uygulanır.

Kanun’un 9’uncu maddesinin birinci fıkrasında geçen;

“Perakende işletmeler, 7/11/2013 tarihli ve 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve ilgili diğer kanunlarda öngörülen usul ve esaslara uymak kaydıyla indirimli veya promosyonlu satış kampanyaları düzenleyebilir. Ancak kampanyanın süresi; işyeri açılışı, devri, kapanışı, adres veya faaliyet konusu değişikliğinde üç ayı, 6102 sayılı Kanun hükümlerine göre tasfiye durumunda ise altı ayı geçemez. Perakende işletmeler başlangıç ve bitiş süresi belli olmayan indirimler yapamaz.”

hükmüne aykırı hareket edenlere beş bin Türk Lirası idari para cezası uygulanır.

Fiilin büyük mağaza, zincir mağaza, bayi işletme ve özel yetkili işletme tarafından işlenmesi hâlinde beş katı, alışveriş merkezi tarafından işlenmesi hâlinde ise on katı ceza uygulanır.

İdari para cezalarının verilmesini gerektirir fiilin bir takvim yılı içinde tekrarı hâlinde, her bir tekrar için iki katı idari para cezası uygulanır.

Kanun’un 10’uncu maddesinin ikinci fıkrasında geçen; “Sürekli indirimli satış yapan perakende işletmelerin ön cephesinde ve mağaza içlerinde, kolaylıkla görülebilir ve okunabilir şekilde bu satış türünü gösterir ya da çağrıştırır ibarelere yer verilir. Bu ibarelerin alışveriş merkezlerince kullanımı, içerisinde yer alan perakende işletmelerin tamamının birinci fıkra kapsamında faaliyet göstermesine; alışveriş merkezi içinde bulunanlar da dâhil diğer perakende işletmelerce kullanımı ise satışa sunulan malların en az yüzde yetmişinin aynı fıkrada belirtilen niteliklere sahip olmasına bağlıdır.” hükmüne aykırı hareket edenlere beş bin Türk Lirası idari para cezası uygulanır.

Fiilin büyük mağaza, zincir mağaza, bayi işletme ve özel yetkili işletme tarafından işlenmesi hâlinde beş katı, alışveriş merkezi tarafından işlenmesi hâlinde ise on katı ceza uygulanır.

İdari para cezalarının verilmesini gerektirir fiilin bir takvim yılı içinde tekrarı hâlinde, her bir tekrar için iki katı idari para cezası uygulanır.

Kanun’un 11’inci maddesinin birinci fıkrasında geçen; “Alışveriş merkezlerinde, satış alanının en az binde beşine tekabül eden alanın sosyal ve kültürel etkinliklerin düzenlenmesi amacıyla ayrılması zorunludur. Bakanlık, bu oranı bir katına kadar artırmaya veya yarısına kadar azaltmaya yetkilidir.” hükmüne aykırılık eyleminde bulunanlara ayrılması gereken alandan ayrılmayan her bir metrekare için yirmi bin Türk Lirası, aykırılığın otuz günden az olmamak üzere Bakanlıkça verilen süre içinde giderilmemesi hâlinde bu tutarın iki katı idari para cezası uygulanır.

Kanun’un 11’nci maddesinin ikinci fıkrasında geçen; “Alışveriş merkezlerinde, acil tıbbi müdahale ünitesi[13], ibadet yeri[14], bebek bakım odası[15], çocuk oyun[16] alanı gibi ortak kullanım alanları oluşturulur.” Hükmüne aykırılık halinde her bir aykırılık için elli bin Türk Lirası, aykırılığın otuz günden az olmamak üzere Bakanlıkça verilen süre içinde giderilmemesi hâlinde bu tutarın iki katı idari para cezası uygulanır.

Kanun’un 12’nci maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında geçen; “(1) Alışveriş merkezlerinde, esnaf ve sanatkâr işletmecilerine[17] rayiç bedel üzerinden kiraya verilmek üzere, toplam satış alanının en az yüzde beşi oranında yer ayrılır. Bu yerler; esnaf ve sanatkâr işletmecilerinden yeteri kadar talep olmaması veya boşalan yerlerin duyuru tarihinden itibaren yirmi gün içinde doldurulamaması hâlinde, diğer talep sahiplerine de kiralanabilir.

(2) Alışveriş merkezlerinde; geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan kaybolmaya yüz tutmuş meslekleri icra edenlere kiraya verilmek üzere, toplam satış alanının en az binde üçü oranında yer ayrılır. Bu yerlerin kira bedeli, rayiç bedelinin dörtte birinden fazla olamaz. Söz konusu meslekler, ilgili üst meslek kuruluşunun[18] görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir ve ilan edilir.” hükmüne aykırı hareket edenlere, ayrılması gereken yerden ayrılmayan her bir metrekare için metrekare başına düşen rayiç kira bedeli tutarında, aykırılığın otuz günden az olmamak üzere Bakanlıkça verilen süre içinde giderilmemesi hâlinde bu tutarın iki katı idari para cezası uygulanır.

Aynı maddenin üçüncü fıkrasında geçen; “Hızlı tüketim mallarının satışının yapıldığı büyük mağaza ve zincir mağazalar ile bayi işletme ve özel yetkili işletmelerde satış alanlarının en az yüzde birine tekabül edecek şekilde raf alanı, mağazanın bulunduğu ilde üretilmesi kaydıyla coğrafi işaretli olarak tescil edilen veya coğrafi işaretli olarak tescil edilmemiş olsa bile meslek kuruluşlarının uygun görüşü alınarak ticaret il müdürlüklerince belirlenen hızlı tüketim malı niteliği taşıyan yöresel ürünlerin satışına ayrılır. Yöresel ürünlerle doldurulamayan raf alanları, diğer ürünlerin satışı amacıyla kullanılabilir.” hükmüne aykırı hareket edene her bir mağazası ya da şubesi için yirmi bin Türk Lirası, aykırılığın otuz günden az olmamak üzere Bakanlıkça verilen süre içinde giderilmemesi hâlinde bu tutarın iki katı idari para cezası uygulanır.

Kanun’un 13’üncü maddesinde geçen; “Mesleğe, mevsime ve turizme özgü şartlar ve benzeri hususlar gözetilerek perakende işletmelerin bir kısmının veya tamamının çalışma saatleri, meslek kuruluşlarının müşterek teklifi üzerine yetkili idarenin görüşü alınmak suretiyle vali tarafından belirlenebilir. Esnaf ve sanatkâr işletmelerinin çalışma saatlerinin belirlenmesinde, meslek kuruluşunca ilgili esnaf ve sanatkâr odasının görüşü alınır.” hükmünde yer alan belirlenen çalışma saatlerine aykırı hareket edenlere bin Türk Lirası idari para cezası uygulanır.

Fiilin büyük mağaza, zincir mağaza, bayi işletme ve özel yetkili işletme tarafından işlenmesi hâlinde yirmi katı, alışveriş merkezi tarafından işlenmesi hâlinde ise elli katı idari para cezası uygulanır.

İdari para cezalarının verilmesini gerektirir fiilin bir takvim yılı içinde tekrarı hâlinde, her bir tekrar için iki katı idari para cezası uygulanır.

Kanun’un 16’ncı maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine istinaden belirlenen davranış kurallarına ve yapılan düzenlemelere aykırı hareket edenlere üç bin Türk Lirası idari para cezası uygulanır.

Fiilin büyük mağaza, zincir mağaza, bayi işletme ve özel yetkili işletme tarafından işlenmesi hâlinde beş katı, alışveriş merkezi tarafından işlenmesi hâlinde ise on katı idari para cezası uygulanır.

İdari para cezalarının verilmesini gerektirir fiilin bir takvim yılı içinde tekrarı hâlinde, her bir tekrar için iki katı idari para cezası uygulanır.

Ayrıca, Bakanlıkça alınan tedbirlere ve yapılan ikincil düzenlemelere uymayanlara ve denetime yetkili olanlarca istenilen defter, belge ve diğer kayıtlar ile bunlara ilişkin bilgileri vermeyenlere veya eksik verenlere ya da denetim elemanlarının görevlerini yapmalarını engelleyenlere iki bin Türk Lirası idari para cezası uygulanır.

Fiilin büyük mağaza, zincir mağaza, bayi işletme ve özel yetkili işletme tarafından işlenmesi hâlinde beş katı, alışveriş merkezi tarafından işlenmesi hâlinde ise on katı uygulanır.

İdari para cezalarının verilmesini gerektirir fiilin bir takvim yılı içinde tekrarı hâlinde, her bir tekrar için iki katı idari para cezası uygulanır.

Bakanlıkça alınan tedbirlere ve yapılan ikincil düzenlemelere uymayanlara ve denetime yetkili olanlarca istenilen defter, belge ve diğer kayıtlar ile bunlara ilişkin bilgileri vermeyenlere veya eksik verenlere ya da denetim elemanlarının görevlerini yapmalarını engelleyenlere iki bin Türk Lirası idari para cezasını Bakanlık, diğer idari para cezalarını ise doğrudan veya Bakanlığın talebi üzerine yetkili kılınan idari birimler uygular. Bakanlık idari para cezası uygulama yetkisini, merkezde İç Ticaret Genel Müdürlüğüne, taşrada il müdürlüğüne devredebilir. Verilen idari para cezaları, tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir.

 

III. İDARİ PARA CEZALARININ RAKAMSAL GÖRÜNÜMÜ

AVM’lere uygulanacak idari para cezalarının eylemsel ve rakamsal tablosu aşağıdaki şekildedir:

 

KONU BAŞLIĞI	Kanun Maddesi	Kanun’un İlgili Ceza Maddesi	Ceza Tutarı (TL) (2017)[19]	Ceza Tutarı (TL) (2018)[20]
Mağaza markalı ürün hükümlerine uyulmaması	8/1	18/1-b	10.962	12.548
Kampanyalı satış hükümlerine uyulmaması	9/1	18/1-c	5.481	6.274
Sürekli indirimli satış hükümlerine uyulmaması	10/2	18/1-c	5.481	6.274
Sosyal ve kültürel etkinlik alanı oluşturulması hükmüne uyulmaması	11/1	18/1-ç	21.924	25.096
Sosyal ve kültürel etkinlik alanı haricindeki ortak kullanım alanlarının oluşturulması hükümlerine uyulmaması	11/2	18/1-d	54.811[21]	62.742
Alışveriş merkezinde esnaf ve sanatkârlara yer tahsisi hükümlerine uyulmaması	12/1	18/1-e	*[22]	*22
Alışveriş merkezinde, geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan kaybolmaya yüz tutmuş meslekleri icra edenlere yer tahsisi hükümlerine uyulmaması[23]	12/2	18/1-e	*22	*22
Hızlı tüketim mallarının satışının yapıldığı büyük mağaza, zincir mağaza, bayi işletme ve özel yetkili işletmelerde yöresel ürünlere raf tahsisi hükümlerine uyulmaması[24]	12/3	18/1-f	21.924	25.096
Belirlenen çalışma saatlerine uyulmaması	13	18/1-g	1.095	1.253
Diğer	18	18/1-h	2.191	2.508
• Bakanlıkça alınan tedbirlere uyulmaması
• İkincil düzenlemelere uyulmaması
• Denetime yetkili olanlarca istenilen defter, belge ve diğer kayıtlar ile bunlara ilişkin bilgilerin verilmemesi veya eksik verilmesi
• Denetim elemanının görevini yapmasının engellenmesi

 

SONUÇ

 

Alışveriş merkezi, büyük mağaza, zincir mağaza, bayi işletme, özel yetkili işletme, perakende ticaretle uğraşan diğer ticari işletmeler ile esnaf ve sanatkâr işletmelerinin açılış ve faaliyete geçiş işlemlerinin kolaylaştırılması, perakende ticaretin serbest piyasa ortamında etkin ve sürdürülebilir rekabet şartlarına göre yapılması, tüketicinin korunması, perakende işletmelerin dengeli bir şekilde büyüme ve gelişmesinin sağlanması ve perakende işletmelerin faaliyetleri ile bunların birbirleri, üretici ve tedarikçilerle ilişkilerinin düzenlenmesi amacıyla hazırlanan 14/01/2015 tarihli ve 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun 29/01/2015 tarihli ve 29251 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş; Kanun’un uygulamasını göstermek ve içerdiği hükümlere açıklık getirmek amacıyla hazırlanan Alışveriş Merkezleri Hakkında Yönetmelik 26/02/2016, Perakende Ticarette Uygulanacak İlke ve Kurallar Hakkında Yönetmelik  ise 06/08/2016 tarihinde yürürlüğe konulmuştur.

Anılan mevzuatta, Bakanlığa ait olan denetim yapma ve idari para cezası uygulama yetkilerinin ticaret il müdürlükleri aracılığıyla da kullanılabilmesine yönelik düzenlemeler yapılmış ve bu düzenlemeler çerçevesinde 10/02/2017 tarihinde alınan Bakan Oluru ile “Ortak gider, prim ve bedel talebi, ödeme süresi ve alışveriş festivali konuları hariç olmak üzere, 6585 sayılı Kanun ve bu Kanun’a dayanılarak çıkarılan Yönetmelikler kapsamında denetim yapma ve idari para cezası uygulama yetkilerinin ticaret il müdürlükleri tarafından da kullanılabilmesi” sağlanmıştır.

Böylelikle, perakende işletmelerin açılış ve faaliyete geçiş işlemlerinin kolaylaştırılması, perakende ticaretin serbest piyasa ortamında etkin ve sürdürülebilir rekabet şartlarına göre yapılması, tüketicinin korunması, perakende işletmelerin dengeli bir şekilde büyüme ve gelişmesinin sağlanması ve perakende işletmelerin faaliyetleri ile bunların birbirleri, üretici ve tedarikçilerle ilişkilerinin düzenlenmesine yönelik idari yaptırımları ve karşılıkları madde madde ele alan hukuki altyapı getirilmiştir.