Halil KALE

Makine Mühendisi, E. İş Müfettişi

ÖZET

İş kazaları, günümüz iş dünyasında işverenleri ve işveren vekillerini hem ödenen yüksek tazminatlar hem de karşılaşılabilecek hapis cezaları nedeni ile tehdit etmektedir. Çalışanlar iş kazasına maruz kaldıkları sırada üçüncü kişi olan bir üreticiden alınmış ürünü kullanabilmekte ve kazaya bu üründeki bir eksiklik de neden olabilmektedir. Bu durumda üreticilerin de iş kazasında sorumlu olabileceği, sorumlu olması gerektiği gibi hususlar akla gelmektedir.

Çalışmamızda üreticilerin iş kazalarında sorumlu olup olamayacağı ve sorumluluğun şartları ve sınırları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Ayıplı Mal, İş Kazası, Üreticinin Sorumluluğu.

GİRİŞ

İş kazalarından dolayı üreticinin sorumluluğunu inceleyebilmek için öncelikle iş kazasından dolayı sorumluluk üzerinde kısaca durmak gerekmektedir. İş kazası, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’ndaki tanımıyla “İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay”dır. Söz konusu tanım 6331 sayılı Kanun görüşmeleri sırasında da belirtildiği üzere, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ndaki tanımı da kapsamaktadır. Yukarıda anlatılan tanımda belirtilmiş iş kazası gerçekleştiğinde işverenlerin ve/veya işveren vekillerinin ceza hukuku ve tazminat hukuku açısından sorumlulukları ortaya çıkmaktadır. Bu sorumlulukların ilke olarak kaynağı kusur sorumluluğudur, yani işveren kusuru oranında ve kusurundan dolayı sorumludur, bu kusurun kaynağı da işverenin yaptığı veya ihmâl ettiği hususlardır. Bazı durumlarda işveren veya işveren vekilinin kusurunun kaynağı üçüncü kişi olan üretici veya aracıdan aldığı ayıplı makine veya ürün olabilmektedir.

1. Ayıplı Mal

Tacirler arasındaki satışlar açısından Türk Ticaret Kanunu’nda ayıplı mal tanımı yapılmamış olup ayıplı mal konusunda Türk Ticaret Kanunu’nun göndermesiyle Borçlar Kanunu’nun 219. maddesinde ayıplı malın özellikleri genel olarak belirtilmiştir. Buna göre, “Satıcı, alıcıya karşı herhangi bir surette bildirdiği niteliklerin satılanda bulunmaması sebebiyle sorumlu olduğu gibi, nitelik veya niteliği etkileyen niceliğine aykırı olan, kullanım amacı bakımından değerini ve alıcının ondan beklediği faydaları ortadan kaldıran veya önemli ölçüde azaltan maddi, hukuki ya da ekonomik ayıpların bulunmasından da sorumlu olur.” denilmiştir. Buna göre satıcı, sattığı malda önceden belirttiği niteliklerin bulunmaması durumunda ve kullanım amacı bakımından alıcının beklediği faydaları ortadan kaldıran veya önemli ölçüde azaltan maddi, hukuki ve ekonomik ayıplardan sorumludur. Ayıp türleri genel olarak ikiye ayrılmaktadır: Açık ayıp ve gizli ayıp.

Ayıbın türüne göre de bildirim süreleri bulunmaktadır. Mal veya hizmet alındığında Türk Ticaret Kanunu’nun 23/c maddesine[1] göre maldaki ayıp ilk bakışta görülebiliyorsa iki gün içerisinde ayıp konusunda bildirim yapılmalı; açıkça belli değilse malı teslim aldıktan sonra sekiz gün içerisinde incelenmek veya incelettirilmek suretiyle ayıplı olup olmadığına bakılmalıdır. Bu durumda da ayıplı olmadığı kanısına varıldıktan sonra üründe ayıp çıkarsa bu durumda gizli ayıp söz konusudur ve Borçlar Kanunu’nun 223/2 maddesi[2] gereği gizli ayıp anlaşılır anlaşılmaz satıcıya bildirilmelidir. Gizli ayıbın iddia edilebileceği süre ise, Borçlar Kanunu’nun 223/2 maddesine göre iki yıldır; fakat iki yıl öncesinde bildirilen ayıplar için ve satıcının ağır kusurlu olduğu durumlarda iki yıllık zamanaşımı süresinin uygulanmayacağı belirtilmiştir. Alıcının ayıplı mal konusunda çeşitli hakları bulunmakla birlikte, makalede ayıplı malın neden olduğu iş kazasından dolayı maddi zararını talep edip edemeyeceği hususu üzerinde durulacaktır.

1. İşverenin İş Kazasından Dolayı Sorumluluğu

İşverenin iş kazasından dolayı sorumluluğunun kaynağı, Borçlar Kanunu’nun 417. maddesinde belirtilen, “İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir.” hükmü ve Yargıtay’ın yerleşmiş içtihatlarına göre sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine bağlıdır. Buna göre işveren kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeni ile oluşan zararlardan sorumludur ve bu sorumluluk Yargıtay içtihatlarında[3] da belirtildiği gibi kusur sorumluluğuna dayanmaktadır.

1. Üreticinin İş Kazasından Dolayı Sorumluluğu

Borçlar Kanunu’nun 61. maddesindeki, “Birden çok kişi birlikte bir zarara sebebiyet verdikleri veya aynı zarardan çeşitli sebeplerden dolayı sorumlu oldukları takdirde, haklarında müteselsil sorumluluğa ilişkin hükümler uygulanır.” hükmü ile müteselsil sorumluluktan bahsedilmiştir. İş kazasından dolayı işçinin zararından işverenlerle beraber kusuru olan üçüncü kişiler de sorumlu tutulabilmektedir. Burada özellikle malın ayıplı olması nedeniyle üreticinin sorumluluğu üzerinde durulacaktır. Makina Emniyeti Yönetmeliği’ne göre, üretilecek makinelerin üzerinde CE işareti bulunmalı ve makineler Yönetmelik’te belirtilenlere ve ilgili standartlara uygun olarak üretilmelidir. Uygulamada makineler, Makine Emniyeti Yönetmeliği ve ilgili standarda aykırı olarak üretilebilmekte ve bu durum iş kazasına neden olabilmektedir. Burada makinenin eksikliği yani ayıbı akıllara gelmektedir, yazının başında da belirtildiği gibi ayıbın türüne göre sorumluluk değişmektedir.

1. Açık Ayıptan Doğan Sorumluluk

Açık ayıpta daha önce de anlatıldığı gibi, iki ve sekiz günlük bildirim süreleri bulunmaktadır ve bu bildirim sürelerinde herhangi bir bildirim yapılmazsa ürünün alıcı tarafından ayıbıyla kabul edildiği düşüncesi oluşmaktadır. Bu duruma kusur sorumluluğu ve illiyet bağı açısından bakıldığında işveren-alıcının makinedeki ayıbı bildiği halde bildirim yapmaması, işveren-alıcının ürünü olduğu şekilde kabul ettiği sonucuna neden olmakta ve işveren-alıcının iradesi, satıcının iradesinin önüne geçtiğinden illiyet bağını kesebilmektedir. Kanaatimizce işveren-alıcının bu durumda malı olduğu gibi kabul ettiği için malda veya makinede kabul edilen eksikliğin neden olduğu bir kazadan dolayı satıcının sorumlu olmadığıdır. Burada dikkat edilecek husus, iş kazasının bildirim süresi içerisinde yaşanması durumudur, bu durumda henüz bildirim süresi geçmediğinden işveren-alıcının malı incelemesi için tanınan süre henüz bitmediğinden üründeki ayıp nedeni ile yaşanan iş kazasından satıcı veya aracının sorumlu olduğu sonucuna varılabilir.[4]

1. Gizli Ayıptan Doğan Sorumluluk

Gizli ayıp açık ayıba göre normal inceleme veya inceletme ile tespit edilemeyen ayıplardandır. Örneğin, presin yazılımında bulunan hata gizli ayıp olarak sayılabilmektedir. Bazı durumlarda iş kazası meydana geldikten sonra yapılan araştırmalarda makinadaki ayıp fark edilmektedir. Bu durumda işverenin ve kaza geçiren işçinin iş kazasından dolayı maddi ve manevi zararı ortaya çıkmaktadır. Söz konusu zarar müteselsil sorumluluk hükümlerine göre işçi tarafından hem işveren hem de üreticiden istenebileceği gibi işveren zararı ödedikten sonra rücu talebiyle üreticiden de ayrı bir dava açarak kusuru oranında zararının karşılanmasını isteyebilmektedir, hatta bazı durumlarda kusur oranı belirlenemese bile üreticiden zararı gidermesi beklenebilmektedir.[5]

SONUÇ VE TARTIŞMA

İş kazalarında üreticilerin ürettikleri makine ve ürünlerden sorumlu tutulması henüz ülkemizde yerleşmiş uygulamalardan olmamakla birlikte, işverenlerin iş kazası sonrası hapis cezası ve yüksek tazminatlarla karşılaşması, satın aldıkları makinelerin ayıplı olup olmadığını sorgulamalarına neden olmaktadır. Avrupa’da ise benzer durumlarda üreticinin sorumlu tutulduğu davalarla sık sık karşılaşılabilmektedir. Örneğin, Avrupa Birliği Yüksek Mahkemesi’ne kadar taşınan Case C-40/04v Criminal Proceedings Against Syuichi Yonemoto davasında Abkant Preste bulunan acil durdurma butonun ayıplı olması nedeni ile istenmeyen zamanda presin çalışmasına izin vermesi ve işçinin elinin kesilmesine neden olması olayında ithalatçı konumunda olan Syuichi Yonemoto tazminata ve hapis cezasına mahkum edilmiştir.[6] Bu durum da üreticilerin gün geçtikçe iş kazalarında, ürettikleri ürün nedeni ile davalı taraf olmalarına neden olmaktadır. Üreticilerin üretim yaparken iş güvenliği konusunda uymaları gereken birçok yönetmelik ve standart olması üretimin hukuki boyutunu karmaşıklaştırmakta ve üreticilerin bu standartlara, Avrupa Birliği Direktifleri’ne uyum sağlamak için profesyonel yardım almalarını zorunlu hâle getirmektedir. İlliyet bağının kesilmediği makine hatalarından dolayı üreticiler ileride ceza ve tazminat davalarına maruz kalabileceklerdir.