İmdat TÜRKAY/Gelir İdaresi Grup Başkanı
Özet: Kayıt dışı ekonomiyle mücadele kapsamında 2024 yılında vergi kanunlarında yapılan yasal düzenlemeler yanında idari düzenlemeler de hız kesmeden yapılmaya devam etmekte olup bunlardan bazıları; belge alınmaması/verilmemesi durumunda her bir belge için alıcı/satıcı adına ayrı ayrı ceza kesilmesi, kayıt dışı çalışanlara ve belge düzenlemeyenlere artırımlı ceza uygulanması ile mükelleflerin Yeni Nesil ÖKC kullanma zorunluluğu ve kartla ödeme kabul etmeyen mükelleflere ceza kesilmesidir.
Anahtar kelimeler: Kayıt dışı faaliyette ve belge düzeninde artırımlı ceza uygulaması, Yeni Nesil ÖKC kullanma zorunluluğu, kartla ödemenin reddinde ceza.
1.Giriş
Hazine ve Maliye Bakanlığı, vergi kayıp ve kaçağı ile kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin önlenmesi, vergide adaletin sağlanması, vergiye gönüllü uyumun desteklenmesi amacıyla yasama organınca yapılan yasal düzenlemeler sonrasında birçok idari düzenlemeyi 2024 yılında hayata geçirmiş bulunmaktadır.
Bilindiği üzere, 28/7/2024 tarihli ve 7524 sayılı Kanun ile vergi güvenliğinin sağlanması, mükelleflerin vergi kanunlarına uyumlarının artırılması, kayıt dışılıkla mücadele edilmesi ve vergi adaletinin güçlendirilmesi amacıyla bazı vergi kanunlarında önemli düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda son dönemde yapılan yasal düzenlemeler ve Hazine ve Maliye Bakanlığının yetkisini kullanarak yayımladığı genel tebliğlerle yapılan bazı idari düzenlemeler özetle şöyledir;
2. Belge Düzenlenmesine ve Alımına Yönelik Olarak Yapılan Düzenleme
Gelir İdaresi yayımlamış olduğu 571 sıra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde, 7524 sayılı Kanunla 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 344, 353 ve mükerrer 355 inci maddelerinde vergi cezalarına ilişkin yapılan düzenlemelere yönelik olarak, maddelerin uygulama usul ve esaslarını belirleyen açıklamalar yapmıştır. Buna göre;
213 sayılı VUK’nın 344 üncü maddesine eklenen dördüncü fıkradaki düzenlemeye göre, mükellefiyet tesis ettirmeksizin kayıt dışı faaliyette bulunan ve bu suretle vergi ziyaına sebebiyet veren mükelleflere kesilecek vergi ziyaı cezası yüzde elli artırılarak uygulanacaktır. Bu kapsamda, kayıt dışı faaliyetleri sonucu gelir elde eden ve bu faaliyetleri ile gelirlerini vergi dairesinin bilgisi dışında tutmak suretiyle vergi ziyaına sebebiyet veren mükellefler için vergi ziyaı cezaları 7524 sayılı Kanunun yayımı tarihi olan 2/8/2024 tarihinden itibaren %50 artırımlı uygulanacaktır. Öte yandan, sonraki dönemlerde vergi dairesinde kayıtlı olarak faaliyet gösteriliyor olsa bile, kayıt dışı faaliyette bulunulan dönemlere yönelik aynı vergi türü ve vergilendirme dönemine ilişkin sonraki bir tarihte yeni bir tarhiyat yapılması durumunda da aynı artırım hükmü uygulanacaktır.
213 sayılı VUK’nın özel usulsüzlük cezalarını düzenleyen 353 üncü maddesinde değişiklik yapılmış olup, anılan Kanuna özel usulsüzlük cezalarının her bir tespit için artan tutarda uygulanmasını öngören ve aşağıdaki tabloda gösterilen (2) sayılı Cetvel eklenmiştir.
|
2 Sayılı Cetvel |
|||
|
|
353 üncü Maddenin Birinci Fıkrasının (1) Numaralı Bendi Ceza Miktarı (Asgari-TL) |
353 üncü Maddenin Birinci Fıkrasının (2) Numaralı Bendi Ceza Miktarı (TL) |
|
|
2. Tespit |
20.000 |
20.000 |
|
|
3. Tespit |
30.000 |
30.000 |
|
|
4. Tespit |
40.000 |
40.000 |
|
|
5. Tespit |
50.000 |
50.000 |
|
|
6. ve Sonraki Tespitler |
100.000 |
100.000 |
|
213 sayılı VUK’nın 353/1 numaralı bendine göre; elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekenler de dâhil olmak üzere, verilmesi ve alınması icabeden fatura, gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzlarının verilmemesi, alınmaması, düzenlenen bu belgelerde gerçek meblağdan farklı meblağlara yer verilmesi, bu belgelerin elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekirken Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen zorunlu haller hariç olmak üzere kâğıt olarak düzenlenmesi ya da bu Kanunun 227, 231 ve 234 üncü maddelerine göre hiç düzenlenmemiş sayılması halinde; bu belgeleri düzenlemek ve almak zorunda olanların her birine, her bir belge için bir takvim yılı içinde ilk tespitte 10.000 TL’den, sonraki tespitlerde 2 sayılı Cetvelde yer alan tutarlardan aşağı olmamak üzere bu belgelere yazılması gereken meblağın veya meblağ farkının %10’u nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilecektir.
213 sayılı VUK’nın 353/2 numaralı bendine göre ise; elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekenler de dâhil olmak üzere, perakende satış fişi, ödeme kaydedici cihazla verilen fiş, giriş ve yolcu taşıma bileti, sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi, yolcu listesi, günlük müşteri listesi ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca düzenlenme zorunluluğu getirilen belgelerin; düzenlenmediğinin, kullanılmadığının, bulundurulmadığının, düzenlenen belgelerin aslı ile örneğinde farklı meblağlara yer verildiğinin, gerçeğe aykırı olarak düzenlendiğinin veya elektronik belge olarak düzenlenmesi gerekirken Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen zorunlu haller hariç olmak üzere kâğıt olarak düzenlendiğinin tespiti ya da bu belgelerin bu Kanunun 227 nci maddesine göre hiç düzenlenmemiş sayılması halinde, her bir belge için bir takvim yılında ilk tespitte 10.000 TL, sonraki tespitlerde 2 sayılı Cetvelde yer alan tutarlarda özel usulsüzlük cezası kesilecektir.
Yeni durumda, Vergi Usul Kanunu uyarınca düzenlenmesi gereken fatura ve benzeri belgelerin düzenlenmemesi ve alınmaması halinde 10.000 TL’den aşağı olmamak üzere belgede yer alması gereken tutarın %10’u oranında özel usulsüzlük cezası kesilecektir. Ayrıca, yapılan düzenlemeyle, bir takvim yılı içerisinde 213 sayılı VUK’nın 353 üncü maddesinin birinci fıkrasının (1) ve (2) numaralı bentleri uyarınca birden fazla özel usulsüzlük cezası kesilmesi durumunda caydırıcılığı artırmak amacıyla artan ceza uygulaması getirilmiştir.
Buna göre, mükelleflerin 213 sayılı VUK’nın 353/(1) ve (2) numaralı bentlerinde belirtilen fiilleri bir takvim yılı içerisinde birden fazla işlemeleri durumunda, özel usulsüzlük cezaları 7524 sayılı Kanunun yayım tarihi olan 2/8/2024 tarihinden itibaren artan tutarda uygulanacaktır. Artan tutardaki özel usulsüzlük cezasının belirlenmesinde önem arz eden tespit sayısı, her bir belge türü bazında ayrı ayrı ve takvim yılı esas alınarak takip edilecektir.
213 sayılı VUK’nın 353 üncü maddesinde yapılan değişikliğe göre, belge alınmaması veya verilmemesi durumunda her bir belge için alıcı ve satıcı adına ayrı ayrı ceza kesilecektir. Anılan maddenin birinci fıkrasının (1) ve (2) numaralı bentlerinde sayılan belgeleri düzenleme yükümlülüğü bulunanların bu yükümlülüklerini yerine getirmemeleri ve söz konusu hususun, belgenin düzenlenmesi gereken süreyi takip eden beş iş günü içerisinde ve her halükarda idarenin bilgisine girmeden önce, kendilerine belge düzenlenmeyenler tarafından idareye bildirilmesi durumunda, kendilerine belge düzenlenmeyen bu kişilere özel usulsüzlük cezası tatbik edilmeyecektir. Bu durumda, anılan maddede sayılan belgeleri düzenlemeyen mükelleflere ise 213 sayılı VUK’da belirtilen özel usulsüzlük cezaları 3 kat artırımlı olarak uygulanacak, ancak bu durumda alıcı adına herhangi bir ceza kesilmeyecektir.
213 sayılı VUK’nın mükerrer 355 inci maddesinin birinci fıkrasında yapılan düzenleme ile elektronik ticaretin yanı sıra internet dâhil olmak üzere her türlü dijital ortamın reklam, ilan, satış ve kiralama gibi iktisadi ve ticari amaçlarla kullanıldığı hallerde vergi güvenliğini sağlamak amacıyla kendisine bilgi verme yükümlülüğü getirilenlerin, bu yükümlülüklerine ilişkin olarak bildirimde bulunmamaları ya da bildirimlerini eksik veya yanıltıcı bir şekilde yapmaları durumunda uygulanması gereken özel usulsüzlük cezası yeniden belirlenmiştir. Bu kapsamda söz konusu fiilleri işleyenler hakkında; bildirilmeyen, eksik veya yanıltıcı bildirilen her bir bilgi ve diğer yükümlülükler için ayrı ayrı özel usulsüzlük cezası kesilecektir. Söz konusu fiiller için kesilecek özel usulsüzlük cezasının üst sınırı, her bir bildirim için kesilecek cezanın toplam tutarı dikkate alınarak değerlendirilecektir.
Mükelleflerin, Vergi Usul Kanununda yer alan cezalar ile ilgili maktu hadlerin toplu olarak yer aldığı tablo için, Gelir İdaresinin internet sayfasında yer alan “Yararlı Bilgiler” kısmındaki vergi cezalarına bakılmasında fayda vardır.
(https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/Yararli_Bilgiler/vergicezalari.pdf)
3. Mükelleflerin Yeni Nesil ÖKC Kullanım Zorunluluğu ve Kartla Ödemeyi Kabul Etmeyen İşletmelere Kesilecek Cezalar
Günümüzde bilgi-iletişim ve finansal teknoloji alanındaki hızlı gelişmeler ile elektronik belge uygulamalarında kat edilen önemli mesafeler, mükelleflerin iş süreçlerini, ödeme ve tahsilat süreçlerini, müşterilerine düzenlemekte oldukları belgelerin oluşturulması, iletilmesi ve muhafazasında sağlamakta olduğu verimlilik, maliyet avantajı, işlem kolaylığı ve etkin analiz ve denetim kolaylığı nedeniyle, yeni uygulamaların mükelleflerin kullanımına sunulması büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamda, bankalar, elektronik para kuruluşları, ödeme kuruluşlarınca sunulan yeni teknolojik gelişmelere uygun, kullanımı kolay ve mobilitesi yüksek ve fiziksel/klasik tahsilat araçları (fiziki POS cihazları) gerektirmeyen daha düşük maliyetli çözümler uygulamada ortaya çıkmaya başlamaktadır.
507 sıra no.lu VUK Genel Tebliği ile yeni teknolojik gelişmelere uygun ve “Güvenli Mobil Ödeme ve Elektronik Belge Yönetim Sistemi” olarak tanımlanan sistem çerçevesinde, mal ve hizmet satışlarına ait bedellerin tahsilatı ile mali belgelerin elektronik ortamda oluşturulmasına ilişkin satış, tahsilat ve elektronik belge uygulamalarının Hazine ve Maliye Bakanlığınca yetkilendirilen kurum ve kuruluşlar tarafından mükelleflerin kullanımına sunumu ve mükellefler tarafından kullanımı sırasında uyulması gereken usul ve esaslara yer verilmiştir.
557 sıra no.lu VUK Genel Tebliği ile kayıtlı ekonominin desteklenmesi, kartla ödeme imkânlarının genişletilmesi ve yeni nesil ödeme kaydedici cihaz kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla ödeme kaydedici cihaz kullanmak zorunda olan mükelleflerin kullandıkları eski nesil ödeme kaydedici cihazların yeni nesil ödeme kaydedici cihazlar ile değiştirilmesi ve yeni nesil ödeme kaydedici cihazlar üzerinden banka kartları ile ödeme imkânı sağlanması zorunluluğu getirilmiştir.
Yapılan düzenlemeyle, perakende mal satan veya hizmet veren mükelleflerin kullandıkları Eski Nesil Ödeme Kaydedici Cihazları (EN ÖKC), 1/7/2024 tarihine kadar Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihazlar (YN ÖKC) ile değiştirmesi zorunlu getirilmiştir. Seyyar EFT-POS cihazları yerine, içerisinde POS’u bulunan EFT-POS özellikli YN ÖKC veya Güvenli Mobil Ödeme ve Elektronik Belge Yönetim Sistemine ilişkin cihaz temin etmeleri ve kullanmaya başlamaları gerekmektedir. YN ÖKC veya Güvenli Mobil Ödeme ve Elektronik Belge Yönetim Sistemine ilişkin cihaz kullananların en az bir banka veya diğer kuruluş ya da ödeme hizmet sağlayıcısı ile üye iş yeri anlaşması yaparak banka veya kredi kartı ile ödeme imkânı sunması da zorunludur.
557 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde yer alan sürelerde, banka kartları ile ödeme taleplerini kabul edecek uygulamalar yüklenmeyen EFT-POS özellikli YN ÖKC’ler ve EFT-POS ile bağlantısı yapılmayan basit/bilgisayar bağlantılı YN ÖKC’ler kullanıma kapatılarak pasif duruma alınacaktır. Söz konusu yükümlülüklerin yerine getirilmesi ile birlikte YN ÖKC’ler tekrar kullanıma açılacaktır. EN ÖKC’lerin YN ÖKC’ler ile değiştirilmemesi, seyyar EFT-POS cihazlarının iade edilmeyip kullanılmaya devam edilmesi ve banka kartlarıyla ödeme kabul edilmemesi durumunda Vergi Usul Kanununa göre ceza kesilecektir (www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/images/infografik/2024/OKC_infografik.pdf).
Gerçekten de yazarkasa ve POS cihazının birleşmesiyle birlikte ödeme belgesi (slip) ile fiş tek belgede bütünleşmiş bulunmaktadır. Perakende mal ve hizmet satışı yapan işletmelerin Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz kullanması ve banka ya da kredi kartıyla ödeme kabul etmesi artık zorunlu hale gelmiş bulunmaktadır. Vatandaşların kartla ödeme taleplerini çeşitli sebeplerle kabul etmeyen mükelleflere, her bir tespit için ayrı ayrı olmak üzere özel usulsüzlük cezası kesilecektir. Buna göre, yazarkasa kullanan işletmelerin Yeni Nesil Ödeme Kaydedici Cihaz kullanması ve banka veya kredi kartıyla ödeme kabul etmesi artık zorunlu hale gelmiştir. Vatandaşların kartla ödeme taleplerini çeşitli sebeplerle kabul etmeyen mükelleflerin Gelir İdaresine bildirilmesi durumunda mükelleflere özel usulsüzlük cezası kesilecektir.
Kartla ödeme kabul etmeyen mükelleflere uygulanacak özel usulsüzlük cezası tutarı, 213 sayılı VUK’nın mükerrer 355. maddesine göre; birinci sınıf tüccarlar ile serbest meslek erbabı hakkında 20.000 TL, ikinci sınıf tüccarlar ve defter tutan çiftçiler ile kazancı basit usulde tespit edilenler hakkında 10.000 TL, bunlar dışında kalanlar hakkında ise 5.000 TL olacaktır. Burada kritik görev vatandaşlara düşmekte olup mal ve hizmet alımlarında kartla ödeme imkanı sunmayan ve sadece nakit ödeme talep eden işletmeleri mutlaka Gelir İdaresi Başkanlığı’na bildirmeleri gerekmektedir. Ayrıca, Yeni Nesil ÖKC uygulamasına ilişkin mevzuat, tebliğ, özelge, kılavuz ve duyurular için ynokc.gib.gov.tr sitesinin takip edilmesinde fayda vardır.
4. Sonuç
Belge düzeninin yerleşmesi ve cezaların caydırıcı olması açısından artırımlı ceza uygulamasına geçilmesi ile alışverişlerde banka ve kredi kartıyla ödemeyi kabul etmeyen mükelleflere ceza getirilmesi gibi tüm düzenlemeler aslında kayıtlı ekonomiyi genişleten ve belge düzeninin toplum hayatına yerleşmesine katkı sağlayan uygulamalardır. Ancak tüm bu yeni düzenlemelerin uygulamada sorunsuz olarak işleyebilmesi için vatandaşların bilinçli olması ve getirilen zorunluluklara uymayan mükellefleri mutlaka Vergi İletişim Merkezi (VİMER-189) ve Dijital Vergi Dairesi (dijital.gib.gov.tr) başta olmak üzere tüm iletişim kanallarını kullanmak suretiyle Gelir İdaresine bildirmesi gerekmektedir.
“Kayıtlı ekonomi iyi gelecek.”
*Bu yazıda yapılan açıklamalar, tamamıyla yazarına ait olup, hiçbir şekilde yazarın çalıştığı kurumunu bağlamaz, kurumunun görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez.
KAYNAKÇA