CAYDIRICI BİR YAPTIRIM TÜRÜ OLARAK İNGİLTERE REKABET OTORİTESİ TARAFINDAN UYGULANAN YÖNETİCİ DİSKALİFİYELERİ

24.12.2020

Metin PEKTAŞ Ortak, Rekabet Hukuku ve Uyum, Rekabet Kurumu Eski Başuzmanı

Deniz KIVANÇ Avukat

Beyza SARIPINAR Stj. Avukat

ÖZET

Rekabet hukuku düzenlemelerine uyulmamasının birçok yaptırımı bulunmakla birlikte çeşitli yargı alanlarında bu yaptırımlar farklılaşmaktadır. Bu makalemizde, İngiltere Rekabet Otoritesi CMA’nın yönetici diskalifiyesi kurumu ele alınacak, hangi kapsamda kimlere uygulanan bir yaptırım olduğu incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Rekabet Hukuku, Rekabet İhlâlleri, İngiltere’deki Rekabet İhlâli Yaptırımları, Yönetici Diskalifiyesi, Pişmanlık Programı, CMA.

 

GİRİŞ

Rekabet kanunları, teşebbüslerin rekabete aykırı davranışlarda bulunarak tüketicilere zarar vermelerini ve serbest piyasayı kontrol etmelerini engellemek için tasarlanmıştır. Asıl amaç rekabetin güvence altına alınarak serbest piyasada rekabetin sağlanmasıdır. Bu nedenle bütün teşebbüsler rekabet yasalarına uymakla yükümlüdür. Rekabete aykırı davranışlarda bulunulması halinde ise teşebbüsler başta idari para cezaları olmak üzere çeşitli yaptırımlar ile karşılaşmaktadır. Her mevzuatta farklı tip yaptırımlar mevcut olmakla birlikte İngiltere’de uygulanan ve son dönemlerde dikkat çeken bir diğer yaptırım tipi ise yönetici diskalifiyeleridir. [1] Birleşik Krallık ’ta uygulanan bu yaptırım şirketler hukukunun bir parçasını oluşturan Şirket Yöneticilerinin Diskalifiye Yasası’na[2]  dayanmaktadır.  Bu kanun, şirket yöneticilerinin belli durumlarda suiistimal edici ve rekabet hukuku ihlâlleri açısından ihlâle sebebiyet verici davranışlarda bulunması sebebiyle diskalifiye edilmesi için uygulanan prosedürleri belirlemektedir.[3]

 

1. İngiltere’de Rekabet İhlâllerinde Verilen Cezalar

Rekabete aykırı davranış sergileyen teşebbüsler İngiltere’de 3 tip yaptırımla[4] karşılaşabilmektedir:

• Para Cezaları

Rekabete aykırı hareket ettiği tespit edilen teşebbüsler, cirolarının %10'una kadar para cezasına çarptırılabilmekte ve davranışlarını değiştirmeleri istenebilmektedir. Bununla birlikte rekabete aykırı eylemleri nedeniyle üçüncü şahısların tazminat talepleriyle de karşı karşıya kalabilmektelerdir.

 

• Yönetici Diskalifiyeleri (Competition Disqualification Order (CDO))

CDDA kapsamındaki mevcut düzenleme uyarınca rekabet ihlâline karışan şirket yöneticilerin diskalifiye edilerek İngiltere, Galler ve İskoçya’da bulunan herhangi bir şirkette 15 yıla kadar bir süreyle yönetici olarak görev yapmaları yasaklanabilmektedir.[5]

 

• Hapis ve Adli Para Cezaları

Bireysel olarak kartel faaliyetlerinde etkisi bulunan kişiler; bir suç kapsamında soruşturulabilir, kovuşturulabilir ve 5 yıla kadar hapis cezasına ve / veya adli para cezasına çarptırılabilir. Ayrıca 2002 Suç Gelirleri Yasası uyarınca bireylerin varlıklarına da el konulabilmektedir.[6]

 

1. Genel Olarak Yönetici Diskalifiyeleri

 

1. Tanım

Rekabet ihlâllerinde CMA tarafından uygulanmakta olan yönetici diskalifiyesi temelde; bir ihlâlde bireysel olarak katkısı bulunan bir yöneticinin İngiltere, Galler ve Kuzey İskoçya’da 15 yıla kadar herhangi bir şirketin yükselmesi, kurulması veya yönetiminde bulunmasının yasaklanmasına yönelik yaptırımdır. İngiltere rekabet otoritesinin yayınladığı “Şirket Yöneticilerinin Diskalifiye Yasası ve Başarısız Şirketler” adlı kılavuzda yapılan tanım ise şu şekildedir: “Yöneticinin diskalifiye edilmesi, bir kişinin belirli bir süre için bir şirketin yöneticisi olmaktan veya mahkemenin izni olmaksızın bir şirketin yükselmesine, kurulmasına veya yönetimine doğrudan veya dolaylı olarak 15 yıla kadar katılmaktan diskalifiye edilmesi sürecidir.” [7]

Bu süreç hukuki bir süreç olması nedeniyle diskalifiye kararları genel olarak mahkeme tarafından verilmektedir. Fakat, alternatif olarak yöneticiler de diskalifiye süresinin kısalması olasılığını göz önünde bulundurarak bir diskalifiye taahhüdü vermeyi teklif edebilirler.[8]

Süreçlerin mahkeme sistemine daha iyi uyacak şekilde güncellenmesi ve verimliliğin artırılması, çok sayıda davanın takip edilebilir hale gelmesi ve tüm rekabet ihlâllerine diskalifiyenin uygulanıp uygulanmamasına yönelik tartışmalar nedeniyle, İngiltere’de yöneticilerin diskalifiye edilmesi son zamanlarda yöneticiler ve şirketler için artarak devam eden bir risk teşkil etmektedir.[9]

CDDA uyarınca şirket yöneticileri genel olarak aşağıda sayılan hususlarda azami dikkati sergilemek durumundadır:

• Görevlerini dürüst ve sorumlu bir şekilde yerine getirmek,
• Kendilerinin ve şirketin yasalara ve ilgili tüm düzenlemelere uyduğundan emin olmak,
• Şirketin alacaklılarının, müşterilerinin, hissedarlarının, çalışanlarının ve bazı durumlarda genel halkın menfaatlerini uygun şekilde dikkate alarak yeterli beceri ve özeni göstermek.[10]

Yöneticiler, yukarıda sayılan sorumlulukları yerine getirmedikleri takdirde şirketlerin sorumluluklarını kötüye kullanmalarının önüne geçmek için güçlü bir araç konumunda olan diskalifiye yaptırımı ile karşı karşıya kalabileceklerdir.

 

1. Kapsam

Yönetici diskalifiyesi kurumuna yönelik yasal düzenleme; diskalifiye edilebilecek kişiler olarak yalnızca şirket yöneticilerini değil onların dışında yönetici olarak atanmamalarına rağmen yönetici gibi hareket edenleri, gölge yöneticileri (şirket yöneticilerinin talimatlarına göre hareket eden kişiler) ve şirket yöneticisine talimat veren kişileri de içeren oldukça geniş bir uygulama alanına sahiptir.

Bunun yanında, kılavuza göre yaptırımın uygulanacağı teşebbüsler açısından da kapsam geniş tutulmuştur. Yani sadece şirketler değil aynı zamanda bazı kuruluşlar ve bunların görevlileri hakkında da yasaya aykırı bir davranış sergilendiğinde diskalifiye edilme durumu söz konusu olmaktadır. Bu kurumlar aşağıdaki gibidir:

• Sınırlı sorumlu ortaklıklar (LLP'ler)
• Bankalar ve inşaat şirketleri
• Anonim dost topluluklar
• NHS vakıf güvenleri
• Kayıtlı topluluklar
• Hayırsever anonim kuruluşlar
• İleri eğitim kurumları
• Korumalı hücre şirketler [11]

 

1. Uygulama

İngiliz rekabet otoritesi, ihlâlleri resen veya bir şikâyet üzerine dikkate alarak harekete geçer ve teşebbüs veya şahsen teşebbüs yöneticisi hakkında soruşturma başlatır. Bir şirket yöneticisinin diskalifiye edilmesine sebep olacak davranışlar sınırlı sayıda olmamakla birlikte aralarında rekabet ihlâllerinin yer aldığı bu davranışlar “Şirket Yöneticilerinin Diskalifiye Yasası ve Başarısız Şirketler” kılavuzunda örnek halinde sayılmıştır.^[12] Bir yöneticinin diskalifiye edilmesi için CMA tarafından mahkemeye başvuruda bulunulması gerekir. CMA başvurusunda şirket yöneticisinin 15 yıla kadar yöneticilik yapmaktan men edilmesini talep eder. Bunun yanında, bireyler de kendileri CMA’ya bir diskalifiye taahhüdü sunarak hem yargılanmaktan kaçınır hem de kabul edilmesi halinde diskalifiye süresinde bir indirim imkânı elde edebilirler.[13]

Rekabet ihlâlleri özelinde bakıldığında; fiyat koordinasyonu, ihale öncesi fiyatların belirlenmesi, yeniden satış fiyatının tespiti veya pazar paylaşımı gibi rekabet karşıtı faaliyetlerin tespit edildiği rekabet dosyalarında, şirkete verilen para cezasının yanı sıra bazı yöneticilerin ihlâle sebebiyet verdiği yönünde kanaat oluşması halinde, bu yöneticilerin diskalifiye edilmesi için CMA tarafından mahkemeye diskalifiye talebinde bulunulmaktadır. Bu talep doğrultusunda Mahkeme tarafından, yöneticinin yukarıda belirtilen rekabet ihlâllerine katkı sağladığının tespit edilmesi halinde ve bu davranışların yöneticinin şirket yönetiminde görev almasını engellediği yönünde bir karar vermesi gerekmektedir.[14]

 

1. Pişmanlık Programlarının Diskalifiye Uygulamasına Etkisi

İngiliz rekabet otoritesinin pişmanlık programından faydalanarak bir kartele kendi katılımlarını bildiren teşebbüsler ve bireyler, para cezalarını azaltabilmekte veya bir cezadan tamamen kaçınabilmektedir. Pişmanlık programından faydalanmak için, başvuru sahipleri kartel anlaşmasına dahil olduklarını kabul etmeli, CMA’nın soruşturmasıyla tam olarak iş birliği yapmalı ve CMA aksi yönde talimat vermedikçe kartel anlaşmasını uygulanmaktan geri çekilmelidir.

Şirketler iş birliği yapmaları kaydıyla, başvuranın yöneticileri diskalifiye edilmekten kaçınabilir, çalışanları ve memurlarına kovuşturma dokunulmazlığı verilebilir.[15] Dolayısıyla şirketler, bir rekabet ihlâlinin farkına vardıklarında derhal durdurmak için harekete geçerek pişmanlık programından faydalanabilmektedir.

 

1. Son Dönemde Rekabet İhlâlleri Nedeniyle Verilen Diskalifiye Kararları

 

1. Online Poster ve Çerçeve Satışı Kararı

CMA tarafından yürütülen soruşturma sonucunda, iki şirketin Amazon UK internet sitesinde satılan posterler ve çerçeveler için birbirlerinin fiyatları düşürmemek üzere bir kartel anlaşması yaptıkları tespit edilmiştir. Bu kapsamda ihlâle karışan çevrimiçi poster tedarikçisi Trod Ltd'nin genel müdürü Daniel Aston, 1 Aralık 2016 tarihinde 5 yıl süreyle herhangi bir İngiltere şirketinin yöneticisi olarak hareket etmeme taahhüdünde bulunmuştur. [16]

 

1. Emlak Acenteleri Kararı

2017 yılında, Somerset’te bulunan 5 emlak acentesinin, bir kartel anlaşması yaptığı ve minimum komisyon oranlarını %1,5’e sabitleyerek yerel ev sahiplerinin emlak satışında daha iyi koşullarda anlaşma yapmalarını engelledikleri tespit edilmiştir. Soruşturma sonucunda, 370.000 £ üzerinde idari para cezası verilmesinin yanında 4 yönetici, konut mülklerini satmak için asgari komisyon oranlarını sabitlediklerini ve birlikte çalıştıklarını kabul etmeleri sonucunda 5 ve 7 yıl olmak üzere diskalifiye edilmiştir.

Fiyat tespitine dahil olan 6. teşebbüs ise CMA’nın pişmanlık programı kapsamında yasadışı faaliyeti ilk rapor eden şirket olarak CMA’nın soruşturmasıyla iş birliği içerisinde hareket ettiği için para cezasına çarptırılmamış ve yöneticileri diskalifiye edilmemiştir.[17]

 

1. Beton Drenaj Kararı

2019 yılında CMA, 3 teşebbüsün inşaat projeleri için belirli beton drenaj ürünlerini tedarik etmeye yönelik Temmuz 2006’dan Mart 2013’e dek fiyat sabitleme ve koordine etme, pazar paylaşımı ve hassas bilgi paylaşımına ilişkin bir kartel anlaşmasıyla rekabet yasasını yatay bir şekilde ihlâl ettiklerini tespit ettiği 3 inşaat firmasına 36 milyon £ 'dan fazla idari para cezası verilmesine karar vermiştir. İhlâlde yer alan 2 yönetici hakkında ise 6,5 ve 7,5 yıl diskalifiye kararı verilmiştir. Mahkemede henüz sonuçlanmayan ek diskalifiye davaları bulunmaktadır.[18]

 

1. Donanım Tedarikçileri Kararı

CMA tarafından yürütülen soruşturma, 2019 yılında şirketlerden birinin rekabeti engelleyici davranışta bulunduğunu kabul etmek için pişmanlık programı kapsamında CMA ile temasa geçmesinin ardından başlamıştır. Soruşturma sonucunda, şirketler tarafından teklif verilen ihalelerde anlaşarak belirli şirketlerin kasıtlı olarak yüksek veya kalitesiz teklif vererek ihalelerin paylaşıldığı tespit edilmiştir. CMA, soruşturma sonunda 5 şirkete 7 milyon sterlin üzerinde para cezası vermiş ve 6 şirket yöneticisi "teminat teklifi[19]" ile aralarında anlaşmaları nedeniyle diskalifiye edilmiştir. [20]

 

1. Nortriptyline Soruşturması

CMA tarafından yürütülen soruşturma sonucunda; 2015 ve 2017 yılları arasında Lexon, King Pharmaceuticals Limited ve Alissa Healthcare Research Limited'in Nortriptylin tablet fiyatları, sahip oldukları birimler ve Alissa’nın pazara girme planları hakkında ticari olarak hassas bilgi alışverişinde bulundukları tespit edilmiştir.

27 Ağustos 2020 tarihinde Rekabet ve Piyasalar Kurumu (CMA), Lexon (UK) Limited'in direktörü Bay Pritesh Sonpal'ın rekabet yasasının ihlâli ile ilgili davranışına ilişkin bir soruşturmanın ardından CDDA’nın 9A bölümü uyarınca diskalifiye edilmesi için dava açmıştır.

CMA Lexon'un 27 Temmuz 2015 ile 27 Mayıs 2016 arasındaki dönemde ihlâl edici davranışta bulunduğunu tespit ederek diskalifiye edilmesine karar vermiştir. Bay Sonpal ise bu karara karşı temyiz başvurusunda bulunmuş ve bu nedenle dava hâlâ devam etmektedir.

Alissa Healthcare Research Limited'in yöneticisi Robin Davies'ten ise bir diskalifiye taahhüdünde bulunmuştur. Bu kapsamda 24 Kasım 2020 tarihinden itibaren 2 yıl süreyle herhangi bir Birleşik Krallık şirketinin yöneticisi olarak hareket etmeyeceğini kabul etmiştir.[21]

 

1. Fludrokortizon Asetat Tabletleri Kararı

CMA Amilco ve Tiofarma isimli iki teşebbüsün, birinci ve ikinci derece adrenal yetmezliği yaşayan hastaların tedavileri için kullanılan reçeteli bir ilaç olan fludrokortizon ilacının üretiminden uzak durarak İngiltere’de bu ilaca ilişkin pazarda, pazar liderlerinin konumlarını korumalarını ve tek tedarikçi olmalarını sağladıklarını tespit etmiştir.

Amit Patel, Auden McKenzie (Pharma Division) Ltd.[22] ve Amilco Ltd.'de çalıştığı süre boyunca yasadışı düzenlemelere karışması sebebiyle 13 Temmuz 2020 tarihinden itibaren önümüzdeki 5 yıl boyunca herhangi bir Birleşik Krallık şirketinde yönetici rolü üstlenmeyeceğine dair taahhüt imzalamıştır.[23]

 

1. Berkshire Bölgesindeki Konut Emlak Acentesi Hizmetleri Kararı[24]

CMA, yürüttüğü soruşturma sonucunda 4 emlak acentesinin yaklaşık 7 yıl boyunca fiyatlamalara yönelik gizli bilgilerin paylaşılması ve minimum komisyon oranlarının uygulanmasına yönelik kartel anlaşması içinde bulunduklarını tespit etmiştir. Bahsi geçen emlak acentelerinin 2 müdürünün diskalifiye edilmesi talep edilmiş ve bu kapsamda dava süreçleri başlatılmıştır.

 

SONUÇ

Rekabet hukuku ihlâllerine yönelik yaptırımlar arasında dikkat çeken bir yaptırım türü olan ve İngiltere’de uygulanan yönetici diskalifiyesinde, şirkete verilen para cezasının yanı sıra söz konusu rekabet ihlâline sebebiyet veren teşebbüs yöneticilerinin 15 yıla kadar yönetici olmaktan men edilmeleri söz konusu olmaktadır. Bu caydırıcı ceza ile hem ihlâller daha etkin bir şekilde önlenmeye çalışılmakta hem de pişmanlık programı vasıtasıyla şirket yöneticilerinin ihlâller hakkında işbirliği yapması teşvik edilmektedir.