|
Halil SAĞLAM |
Semra ERSOY |
|
Partner, Audit |
Director, Tax Audit |
31 Aralık 2023 tarihli bilançolar ve bağımsız denetime tabi mali tablolarda Enflasyon Düzeltmesi yapılması gerekiyor. Düzeltme işlemlerinin mevzuata uygun yapılması 01.01.2024 tarihinden itibaren vergi beyanlarınızı doğrudan etkileyecek olması sebebi ile önemli, Bağımsız Denetime Tabi Mali Tablolarınızın açılış düzeltmeleri ise şirketinizin gerçek durumunu görmenizi sağlaması açısından önemlidir.
Vergi ve Bağımsız Denetime tabi mali tablolarınızda ilgili düzeltmelerin ilgili düzenlemelere uygun tatbik edilmesi için uzman ekibimizle sizin yanınızdayız.
Enflasyon Muhasebesine Vergi Usul Kanunu ve TMS29’un bakış açısı:
Enflasyon Muhasebesi – Vergi Usul Kanunu
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na 20 Ocak 2022 tarih ve 7352 sayılı Kanunun 1. Maddesi ile eklenen “Geçici Madde 33” ile; 31/12/2023 tarihli mali tablolar enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın, enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır. Yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kar/zarar farkı geçmiş yıllar karı/zararı hesabında gösterilecek, bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecektir.
Bu nedenle 31.12.2023 tarihli bilanço üzerinde yapılacak düzeltme sonucunda hesaplanacak tutarlar, 2024 yılının başlangıç değerleri olarak kabul edilecek ve bu yıldan itibaren vergisel sonuç doğuracaktır. Örneğin düzeltilen stok maliyetleri 2024 yılından itibaren satılan malın maliyeti olarak kabul edilecek, ya da sabit kıymetlerdeki düzeltme işlemine göre 2024 yılından itibaren daha yüksek tutarda amortisman ayrılabilecektir.
Enflasyon düzeltmesi zorunlu bir uygulama olup mükelleflerin seçimlik hakkı bulunmamaktadır.
Mevcut uygulamada mali tablolardan sadece bilanço düzeltilecek olup,bilançodaki tüm kalemler değil, “Parasal Olmayan Kıymetler” düzeltmeye tabi tutulacaktır. Parasal Olmayan Kıymetler,hesap bazında listeler halinde yayınlanmış ise de bazı kalemlerin parasal olmayan kıymet olup olmadığının tespiti pek çok ayrıntı içermektedir. Örneğin avanslar esas itibariyle parasal bir mahiyet taşımakla birlikte, ilgili olduğu kıymete bağlı olarak parasal olmayan kıymet olarak da değerlendirilebilecektir.
Parasal olmayan kıymetlerin bazıları ise kayıtlı bedeli üzerinden değil yasal mevzuatta sayılan indirim ve arındırma işlemi sonucunda hesaplanan değerleri üzerinden düzeltmeye tabi tutulacaktır.Sabit kıymetlerin maliyet bedeline intikal ettirilen finansman maliyetlerinin ayrıştırılması veya sermayeye eklenen bazı fonların sermayeden indirilmesi gibi hesaplamalar söz konusu olacaktır.
Parasal olmayan kıymetlere uygulanacak düzeltme katsayıları mali idare tarafından yayımlanmakla birlikte her bir hesap kalemi için uygulanacak katsayı ilgili kıymetin alım tarihi,kayıt tarihi veya tescil tarihine göre belirlenecektir.Bu aşamada örneğin stoklara ilişkin olarak mevzuat, ortalama düzeltme katsayısı kullanma hakkı gibi farklı yöntemlerin kullanılmasına olanak sağlamakta olup işletmenin iktisadi ve planlama anlamında kendisine en uygun yöntemi belirlemesi faydalı olacaktır.
Özkaynaklar hesap grubundaki kalemlerin enflasyon düzeltme işlemine tabi tutarlarının ve katsayıların tespitine yönelik hazırlık işlemleri dışında sermayeye ilave edilmiş Yeniden Değerleme Değer Artış Fonu gibi bazı fonların ayrıştırılması,vergi affı kanunları kapsamında kayda alınan emtia karşılığı ayrılan karşılıkların geçmiş yıl kar / zarar hesabına aktarılarak kapatılması gibi ayrıntılar içermektedir. Pasif kalemlerdeki her bir düzeltme işlemi işletmenin bir sonraki dönem beyan edeceği matrahı doğrudan etkilemesi sebebi ile en önemli ve en hassas olunması gereken kalemlerdir.
Özetlemek gerekirse; bilanço kalemlerinde uygulanacak enflasyon düzeltme işlemleri mevzuat gereği 2024 yılı vergi yükümlüklüklerini etkileyecektir. Düzeltilmiş değerler üzerinden amortisman uygulaması ya da maliyetleri artan stokların satış karı üzerindeki etkisi dışında 31.12.2023 yılı bilançosu üzerinde yapılacak düzeltme işlemleri sonucunda bulunacak enflasyon düzeltme fark tutarı özsermaye kalemlerinde uzun yıllar yerini alacak ve işletmenin her türlü operasyonel ya da mevzuat kaynaklı kararında etkisini sürdürmeye devam edecektir.
2024 yılında enflasyon düzeltme işlemlerinin devam etmesi halinde, ki; baz yıl 2023 olduğu için asıl düzeltmenin 2024 yılında yapılması gerektiğini dolayısıyla kanundaki enflasyon göstergeleri oluşmamış olsa dahi 2024 yılı I.Geçici Vergi Döneminde her halükarda enflasyon düzeltmesinin yapılması gerektiğini savunan görüşler mevcut, 31.12.2023 tarihli düzeltme işlemi nedeniyle değeri yükselmiş aktifler enflasyon düzeltme fark hesabında aktif lehine sonuç doğuracağından üzerinden vergi hesaplanması gereken ilave bir matrah oluşturabilecektir.
Enflasyon Muhasebesi – Türkiye Muhasebe Standartları 29
Yüksek enflasyonist ortamda paranın satın alım gücünü öyle bir oranda değer kaybeder ki, farklı zamanlarda meydana gelen işlemlerin karşılaştırılması, aynı hesap döneminde bile yanıltıcı olur. Yüksek enflasyon, bir ülkenin, bunlarla sınırlı kalmamak üzere, aşağıdakileri de içeren ekonomik özelliklerince belirlenir:
(a) Nüfusun çoğunluğu servetini parasal olmayan varlıklarda ya da nispeten istikrarlı bir yabancı para biriminde tutmayı tercih eder. Elde tutulan yerel para, satın alma gücünü korumak üzere hemen yatırıma dönüştürme vb suretiyle değerlendirilir;
(b) Nüfusun çoğunluğu parasal tutarları yerel para biriminden değil, nispeten istikrarlı bir döviz cinsinden dikkate alır. Fiyatlar da bu döviz cinsinden belirlenebilir;
(c) Kredili satış ve satın almalardaki fiyatlar; süre kısa bile olsa, kredi süresi boyunca satın alma gücünde beklenen zararları karşılayacak şekilde belirlenir;
(d) Faiz oranları, ücretler ve fiyatlar bir ‘fiyat endeksi’ne bağlıdır ve
(e) Son üç yılın kümülatif enflasyon oranı %100’e yaklaşmakta ya da aşmaktadır.
2021 yılı sonunda Enflasyon Muhasebesi uygulayacak ülkeler: Arjantin, İran, Lübnan, Güney Sudan, Sudan, Venezuela, Zimbabve, Yemen ve Surinam. Henüz enflasyon muhasebesi gerekliliğini sağlamayan ancak yakın takibe alınmış ülkeler ise Angola, Haiti, Liberya, Afganistan ve Suriye.
Enflasyon muhasebesinde amaç, finansal tabloların raporlama tarihindeki paranın satın alma gücünden gösterilmesi. Bunun içinde parasal ve parasal olmayan kalemleri katsayıyla çarparak raporlama tarihindeki değere getirilir. Yüksek enflasyon dönemi sona erdiğinde ve işletme finansal tablolarının hazırlanması ve sunumunu bu standarda göre yapmayı bıraktığında; önceki raporlama döneminin cari ölçüm birimine göre ifade edilen dönem sonu tutarları, izleyen finansal tablolarda defter değerleri için esas alınır.
Böyle bir ortamda finansal tabloların düzeltmeye tabi tutulmaması, finansal tabloların temel özelliklerinden “İhtiyaca Uygunluk ve Gerçeğe Uygun Sunum” ile destekleyici özelliklerden “Karşılaştırılabilirlik” özelliğini taşıyamayacak ve kullanıcılar için faydalı finansal bilgiler içermeyecektir. Bu durum finansal tablolardan beklenen fonksiyonları yerine getirememesine yol açacağından, finansal tablolarda yer alan rakamların (önceki döneme ait finansal tablolarda dahil) enflasyon düzeltmesi yöntemi ile güncellenmesi gerekmektedir.
Enflasyon muhasebesini elen alan TMS 29 “Yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlama Standardı” ülkedeki yüksek enflasyonun varlığına ilişkin kesin bir oran tanımlamıyor. Enflasyon muhasebesinin uygulandığı 2004 yılında enflasyon muhasebesine geçişte gösterge olarak alınan Yİ-ÜFE -Yurt içi Üretici Fiyat Endeksi son üç yılında %100’ü geçmesi TMS 29 için tek başına kriter değil. Bu Standart, geçerli para birimi yüksek enflasyonlu bir ekonominin para birimi olan işletmelerin, konsolide finansal tabloları da dahil olmak üzere, tüm temel finansal tablolarında uygulanır.
Yüksek enflasyonlu ekonomi demek, mali tablolardaki rakamların raporlama tarihindeki satın alma gücünü göstermemesi demektir. Bu nedenle finansal tablolar endekslenerek bugünkü /raporlama tarihindeki değerlerine getirilir.
Bilançodaki parasal kalemler (kasa,mevduattaki para vb.) hali hazırda raporlama dönemi sonundaki cari ölçüm birimine göre ifade edildiklerinden düzeltilmezler, ancak endekse bağlı tahviller ve krediler gibi çeşitli anlaşmalarla fiyat değişikliklerine bağlanmış olan hesaplar için anlaşma şartları çerçevesinde düzeltilebilir. TMS 29 der ki: ‘Finansal tablolarda tarihi maliyet veya cari maliyetten duran kalemlerin cari ölçüm birimine yani raporlama tarihindeki satın alma gücüne getirilmesi gerekir.
Maliyet değerinden taşınan parasal olmayan kalemler (stoklar, sabit kıymetler, şerefiye, maddi olmayan duran varlıklar, kullanım hakkı varlıkları gibi) kayıtlara giriş tarihinden başlamak üzere endekslemeye tabi tutulur. Kar-zarar tablosunu da, diğer kapsamlı kar-zarar tablosu da, nakit akışı, dipnotları, hatta karşılaştırmalı geçmiş dönemin finansal tabloları da endekslenmelidir.
Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu, Türkiye Finansal Raporlama Standartları(TFRS), Büyük ve Orta Boy İşletmeler için Finansal Raporlama Standardı Kapsamında Yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal Raporlamanın Uygulanması hakkında açıklama yaptı ve ilgili açıklamayla 2021 ve 2022 yılına ilişkin mali tablolarda uygulanmasına gerek bulunmadığını belirtmiştir. İlgili açıklama ile birlikte TFRS’na göre hazırlanan raporlarda TMS29 uygulama zorunlulugu ortadan kalkmıştır. Fakat gectigimiz yılın Şubat ayında uluslararası düzenleyici kurumlar tarafından Türkiye yüksek enflasyonist ülke kategorisine alınmış ve Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’na göre Raporlama yapılan şirketlerde IAS29’un gecmişte yönelik uygulanması gerektigi bilgisi paylaşılmıştır. Bu durumda özellikle ülkemizdeki yabancı ortaklı şirketlerin grup raporlamalarında problemlere yol açmaktadır. 2023 yılının ilerleyen aylarında Kamu Gözetüm Kurumundanda 2023 yılına ilişkin uygulamaya ilişkin açıklamaları ile TFRS’na göre hazırlanan raporlarda da yol haritası ortaya çıkacaktır.
Enflasyon muhasebesi uygulaması, teknik ve iktisadi boyutu nedeniyle mali idarenin,meslek odalarının ve mensuplarının, vergisel ve yasal yükümlülük yönünden ise işletme ve hissedarların odağında önemli bir gündem maddesi olarak yerini almıştır.
NAZALI VERGI & HUKUK