GÜMRÜKTE YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ SİSTEMİ
Fatih UZUN
Gümrük ve Dış Ticaret Ortağı
Gümrük Müşaviri
ÖZET
Yetkilendirilmiş yükümlü uygulaması, günümüzde gümrük işlemlerinde firmalara çeşitli basitleştirilmiş uygulamalar ve kolaylıklar tanıyan statünün gelmiş olduğu en önemli aşamadır. Bu statüyü almak isteyen firmalar emniyet, güvenlik, mali yeterlilik ve kayıtların izlenebilirliği gibi hususlarda her açıdan yeterli olduklarını Gümrük İdaresine kanıtlamak durumundadırlar. Bu anlamda yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası, firmalara gümrük işlemlerini hızlı bir şekilde tamamlama yönünde fayda sağlarken Gümrük İdaresinin, risk kriterleri uyarınca riskli olarak görünen işlemler üzerinde yoğunlaşmasını mümkün kılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Yetkilendirilmiş Yükümlü, Gümrükte Basitleştirilmiş Uygulamalar, Yetkilendirilmiş Yükümlü Sertifikası.
GİRİŞ
“Yetkilendirilmiş Yükümlü” kavramı, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’na 5911 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikler kapsamında 2009 yılında girmiştir. Yetkilendirilmiş yükümlü (Authorized Economic Operator), gümrük mevzuatıyla belirlenen emniyet, güvenlik, mali kayıtların izlenebilirliği ve sevkiyat sistemleri ile ilgili güvenlik standartlarına sahip olan firmalara Gümrük İdaresince tanınan bir statüdür. Bu statüye sahip olan firmalar, dış ticaret işlemlerinde pek çok kolaylık ve basitleştirilmiş uygulamalardan faydalanmaktadırlar. Globalleşen dünyada uluslararası ticaretin önündeki engellerin kaldırılması için yapılan gümrük birliği anlaşmaları ve serbest ticaret anlaşmaları gibi uygulamalar, gümrük işlemlerinin azaltılmasına yönelik çabalar ile desteklenmekte olup, yetkilendirilmiş yükümlü statüsü bu kapsamdaki çabaların bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır.
I. YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ OLABİLMENİN ŞARTLARI
Yetkilendirilmiş yükümlü uygulamasına ilişkin Gümrük Kanunu’nda yapılan düzenleme 2009 yılında olmuş olsa da Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği ancak 2014 yılında oluşturulabilmiş ve 21.05.2014 tarih ve 29006 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Gümrük mevzuatına göre, serbest bölgeler dâhil Türkiye Gümrük Bölgesi’nde yerleşik ve en az üç yıldır fiilen faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler ile kamu kurum ve kuruluşları yetkilendirilmiş yükümlü olabilme hakkına sahiptir.
Yetkilendirilmiş yükümlü statüsünü almak isteyen firmalar için ISO 9001 ve ISO 27001 kalite belgelerini almış olmak zorunludur. ISO 9001 sertifikası, başvuru sahibinin dış ticaret, gümrükleme, yönetim ve idari organizasyon faaliyetleri ile bu faaliyetlerle ilişkili işlemlerini ve bunlara bağlı üretim ve hizmet sunumlarını kapsamalıdır. ISO 27001 sertifikası ise ithalat, ihracat, transit, gümrükleme gibi gümrük ve dış ticaret işlemlerini ve bu işlemlere ilişkin lojistik, depolama, muhasebe, finans ve bilgi işlem gibi faaliyetlerin elektronik bilgi varlıkları ile bu varlıkları korumak amacıyla kullanılan bilişim güvenliği unsurlarını içermelidir.
Yetkilendirilmiş yükümlü statüsüne sahip olmak isteyen işletmelerden, aşağıda dört ana başlık halinde belirtilen şartları sağlamaları beklenmektedir.
Bu koşul başvuru sahibi firmanın yönetim kurulu üyeleri, sermayesinin yüzde onundan fazlasına sahip gerçek kişiler ile gümrük ve dış ticaret işlemlerinde temsil yetkisini haiz çalışanlarının veya firmanın kendisinin ciddi veya mükerrer olarak gümrük mevzuatı ihlali ile ciddi suç ya da mali suçlardan dolayı ceza veya mahkumiyet kararı almamış olmalarını öngörmektedir.
Ticari kayıtların güvenilir ve izlenebilir olması şartı, ticari ve varsa taşımaya ilişkin kayıtların, gümrük kontrollerinin doğru ve etkin bir şekilde yapılabilmesine elverişli olması, başvuru sahibinin bilgisayar sistemini ve kayıtlarını yetkisiz erişimden korumaya ve kayıtlarının gerçekliğini güvenceye almaya yönelik uygun güvenlik önlemlerine sahip olması ve eşyanın niteliklerinin kayıtlarda gösterilmesini sağlayacak ve tüm hareketlerinin kayıt altına alınmasını mümkün kılacak sistematiğe sahip olmasını gerektirmektedir.
Mali yeterlilik koşulu, başvuru sahibinin taahhütlerini karşılamaya yeterli bir mali durumda bulunması ve hakkında iflas işlemleri başlatılmamış olması anlamını taşımaktadır.
Bu koşul ise yükümlünün binalarının, sevkiyat alanlarının ve eşya giriş-çıkışının yapıldığı yerlerinin izinsiz giriş ve sızmaları önleyecek nitelikte olmasını, eşyanın muayenesi için gerekli her türlü imkânın Gümrük İdaresine sağlanmış olmasını, ticaretini yaptığı eşyanın değiştirilmesini, çalınmasını veya herhangi bir usulsüz işleme konu olmasını önleyecek tedbirlerin alınmış olmasını, hassas pozisyonlardaki çalışanlar hakkında periyodik olarak güvenlik araştırması yapılıyor olmasını ve firmanın tedarikçileri ile çalışma usullerinin belirlenmiş olmasını gerekli kılmaktadır.
II. YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ STATÜSÜNÜN SAĞLADIĞI KOLAYLIKLAR
Yetkilendirilmiş yükümlü statüsüne sahip yükümlülere Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından “Yetkilendirilmiş Yükümlü Sertifikası” verilmektedir. Bu statüye sahip yükümlülerin faydalandığı gümrük işlemlerindeki kolaylık ve basitleştirilmiş uygulamalar iki çeşittir:
Yetkilendirilmiş yükümlü uygulaması, dünya ticareti bakımından önemli olan ülke ve coğrafyalarda da kendisine uygulama alanı bulan bir statüdür. Örneğin ABD, AB ülkeleri, Çin, Japonya ve Kore gibi ülkelerde bu uygulama mevcuttur. Yetkilendirilmiş yükümlü karşılıklı tanıma anlaşması imzalayan ülkeler birbirlerine karşılıklı gümrük kolaylıkları ve basitleştirilmiş uygulamaları sağlamaktadırlar. Türkiye de bu kapsamda 2014 yılında Güney Kore ile Yetkilendirilmiş Yükümlü Karşılıklı Tanıma Anlaşması imzalamıştır.
Yetkilendirilmiş yükümlü statüsüne sahip firmaların gümrük işlemlerinin yeşil hat, öncelikli muayene, öncelikli kontrol, eksik beyan gibi basitleştirilmiş gümrük uygulamalarından faydalanabildikleri dikkate alındığında, sertifikanın firmaya bir statü kazandırmasının yanında gümrük ve dış ticaret işlemlerine ilişkin maliyetleri düşürmesi fonksiyonunun da bulunduğunu ifade etmek gerekir.
III. YETKİLENDİRİLMİŞ YÜKÜMLÜ SERTİFİKASI BAŞVURU SÜRECİ
Yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası ile ilgili başvuruların firmanın ticaret siciline kayıtlı olduğu ili kapsayan gümrük ve ticaret bölge müdürlüklerine yapılması gerekmektedir. İlgili gümrük ve ticaret bölge müdürlüğüne yapılan başvuru öncelikle ilgili belge ve belgelerin eksiksiz olup olmadığı yönünden ön incelemeye tabi tutulmaktadır. Yapılan ön incelemede herhangi bir eksiklik tespit edilirse bu eksiklikler firmaya tamamlattırıldıktan sonra tüm bilgi ve belgeler Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü’ne sevk edilmektedir. Soru formunda firma tarafından verilen cevapların uygunluğu anılan Genel Müdürlükçe incelenmekte ve uygun görülmesi halinde yerinde inceleme aşamasına geçilmektedir. Yerinde inceleme aşaması ise Gümrük ve Ticaret Müfettişleri tarafından yapılmaktadır. Yerinde inceleme sürecinde başvuru aşamasında doldurulan “Soru Formu”nda yer alan cevapların fiili uygulamalarının olup olmadığı denetlenmekte ve verilen cevaplar puanlamaya tabi tutulmaktadır. Yerinde inceleme aşamasının tamamlanmasını müteakip bu aşamaya ilişkin raporun olumlu olması durumunda Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü son bir değerlendirme yapmakta ve olumlu neticeye varılması halinde durumu ilgili gümrük ve ticaret bölge müdürlüğüne bildirmektedir. Bunun üzerine ilgili bölge müdürlüğü yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası düzenlenmesi ile ilgili işlemleri tamamlamakta ve sertifikayı düzenleyerek firmaya teslim etmektedir.
SONUÇ
Gümrük ve dış ticaret işlemlerinde bugün gelinen noktada, süreçler geçmişte olduğu üzere gümrük müşavirleri tarafından eşyanın ithalat işlemlerinin bir an önce tamamlanıp firmanın stoklarına intikal ettirilmesi ile bitmemektedir. Yetkilendirilmiş yükümlü statüsü uygulaması, gümrük ve dış ticaret işlemleri bakımından yükümlülere önemli kolaylıklar getirmesinin yanı sıra belge, kayıt düzeni, güvenlik ve emniyet bakımından oldukça yoğun yükümlülükler de getirmektedir. Diğer taraftan bu uygulama ile gümrük işlemlerine etkinlik ve hız kazandırılmak suretiyle firmaların operasyonel dış ticaret maliyetleri de azaltılmaktadır.
Yetkilendirilmiş yükümlü sertifikası sadece ithalatçı, ihracatçı veya sanayici olan üretim firmaları bakımından alınabilecek bir belge olmayıp, lojistik süreçlerinde taşıyıcı, nakliyeci, antrepo ve depolama hizmetleri veren firmalar tarafından da başvurulup temin edilebilecek bir statüdür. Hatta ithalat ve ihracat işlemleri ile uğraşan firmalar, gümrük ve dış ticaret işlemlerine ilişkin süreçlerde birlikte çalışacakları tedarikçileri seçerken, bu tedarikçilerin yetkilendirilmiş yükümlü sertifikasına sahip olması gerektiği noktasında ısrarcı olmakta ve tedarikçi seçim kriterlerinden biri olarak bu statüye sahip olmayı şart koşan uygulamalara girişmektedirler.
Ülkemizde hali hazırda yetkilendirilmiş yükümlü statüsüne hak kazanmış firma sayısı 18.01.2018 tarihi itibariyle 225 olup, önümüzdeki dönemlerde bu sayının artmaya devam edeceğini tahmin etmek zor değildir. Bu anlamda dış ticaret işlemleri yapan belirli bir ölçeğin üzerindeki firmalar açısından yetkilendirilmiş yükümlü sertifikasının öneminin kavranacağına inanıyor ve dış ticaret operasyonları yoğunluk arz eden firmaların dış ticaret ve gümrük işlemlerine ilişkin süreçlerinin daha şeffaf, güvenli ve izlenebilir bir yapıya dönüşmeleri adına da bu süreci takip etmeleri gerektiğini düşünüyoruz.