İZAHA DAVET

Mükerrem YANAR 21.11.2017

İZAHA DAVET

(Vergi İncelemesi mi İzaha Davet mi?)

 

Mükerrem YANAR

YMM, Eski Baş Hesap Uzmanı

 

 

ÖZET

Gerekçesinde de belirtildiği üzere getiriliş amaçlarından biri vergiye gönüllü uyumun artırılması olan ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (“VUK”)’nun 370.  maddesinde düzenlenen izaha davet müessesesi, vergi incelemesine başlanılmadan veya takdir komisyonuna sevk edilmeden önce verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitlerle ilgili olarak mükelleflerden açıklama talep edilmesidir.

Henüz uygulamasının nasıl olduğunun çok iyi bilinmemesi, bu konuda mevzuatta yer alan düzenlemelerin bazı tereddütler yaratıyor olması yanında hem İdarece hem de mükellefler açısından olumlu beklentileri yüksek bir müessese olarak görünmektedir.

Bu olumlu beklentileri desteklemek açısından söz konusu müesseseye ilişkin tereddüt ve bilinmezlerin vergiye gönüllü uyumu artıracak nitelikte çözüme kavuşturulması müessesenin getiriliş amacına hizmet edecektir.

Anahtar Kelimeler: İzaha Davet, Vergi Usul Kanunu 370. madde, Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Vergi İncelemesinin Başlaması, Ön Tespit, İzah Değerlendirme Komisyonu, Vergiye Gönüllü Uyum.

 

 

GİRİŞ

VUK’un 370. maddesinde düzenlenen izaha davet müessesesi, verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitlerle ilgili olarak aynı merciler tarafından mükelleflerden açıklama talep edilmesidir.

Bu müessese, yapılan değerlendirmeler sonucunda vergi ziyaına sebebiyet vermediği anlaşılan mükelleflerin konuyla ilgili vergi incelemesine veya takdire sevk edilmesini önlemekte, vergi ziyaına sebebiyet verildiği durumlarda ise belirli şartlar dahilinde indirimli ceza uygulanmak suretiyle mükellefleri daha ağır müeyyidelerden korumaktadır.

 

I. İZAHA DAVET

VUK’un 370. maddesinde düzenlenmiş bulunan “izaha davet” konusuna ilişkin ayrıntılı açıklamalar, 482 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile yapılmıştır. Konuya ilişkin olarak mevzuatta yer alan düzenlemelere göre;

 

• Vergi incelemesine başlanılmadan veya takdir komisyonuna sevk edilmeden önce verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitler hakkında tespit tarihine kadar ihbarda bulunulmamış olması kaydıyla mükellefler izaha davet edilebilir.
• Kendisine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler, davet konusu tespitle sınırlı olarak, VUK’un 371. maddesinde yer alan pişmanlık hükümlerinden yararlanamazlar.
• İzaha davet yazısının tebliğ tarihinden itibaren 15 günlük süre içerisinde izahta bulunulması durumunda;

 

• Mükelleflerce yapılan izah sonucu vergi ziyaına sebebiyet verilmediğinin idarece anlaşılması halinde mükellefler söz konusu tespitle ilgili olarak vergi incelemesine tabi tutulmaz veya takdir komisyonuna sevk edilmezler.
• Mükelleflerce izahta bulunulan tarihten itibaren 15 gün içerisinde; hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi ve ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanun’un 51. maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranında bir zamla aynı sürede ödenmesi şartıyla vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir.

 

1. AMAÇ

Getirilen bu düzenleme ile İdare ve mükellefler arasındaki uyuşmazlıkların azaltılması, İdarenin zamanını daha etkin ve verimli alanlara hasretmesi, olayların gerçek mahiyetinin tespit edilmesine mükelleflerce daha çok katkıda bulunulması ve bu sayede vergiye gönüllü uyumun artırılması amaçlanmaktadır.

 

2. KAPSAM

Maliye Bakanlığı tarafından izaha davet kapsamına alınan konular aşağıdaki gibidir: 

 

2.1) Ba-Bs Bildirim Formlarında Yer Alan Bilgilerin Analizi Sonucunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

Ba-Bs bildirim formlarından hareketle yapılan çapraz kontroller neticesinde, vergiyi ziyaa uğratmış olabileceğine dair haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilir.

 

2.2) Kredi Kartı Satış Bilgileri ile Katma Değer Vergisi (“KDV”) Beyannamelerinin Karşılaştırılması Sonucunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

Banka ve benzeri finans kurumlarından alınan bilgilere göre, kredi kartı satış cihazı (sanal pos, kredi kartı, banka kartı-debit ve imprinter cihazı gibi) kullanan mükelleflerin, yaptıkları satış tutarları ile KDV beyannamelerinin karşılaştırılması sonucunda, satış tutarlarının düşük beyan edilmesi suretiyle verginin ziyaa uğratılmış olabileceğine dair haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilir.

 

2.3) Yıllık Beyannameler ile Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamelerinin Karşılaştırılması Sonucunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

Serbest meslek kazancı, ücret, gayrimenkul sermaye iradı gibi tevkifata tabi gelir elde edenler tarafından verilen yıllık gelir vergisi beyannameleri ile bu gelirler üzerinden tevkifat yapanların verdikleri muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinin karşılaştırılması sonucu verginin ziyaa uğratılmış olabileceğine dair haklarında ön tespit bulunanlar izaha davet edilir.

 

2.4) Çeşitli Kurum ve Kuruluşlardan Elde Edilen Bilgiler ile Asgari Ücret Tarifelerinin Karşılaştırılması Sonucunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

Asgari ücret tarifelerinin karşılaştırılması sonucunda, serbest meslek kazancını ve hesaplanması gereken KDV’yi ilgili dönem beyannamelerinde beyan etmediği veya eksik beyan ettiği yönünde haklarında ön tespit bulunan avukatlar ve 3568 sayılı Kanun kapsamındaki meslek mensupları izaha davet edilir.

 

2.5) Yıllık Gelir ve Kurumlar Vergisi Beyannameleri Üzerinde Yapılan İndirimleri, Kanuni Oranları Aşan Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu (“GVK”)’nun 89.  maddesi ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu (“KVK”)’nun 10. maddesinde yer alan oranların üzerinde indirim (bağış ve yardımlara ilişkin) yaptıklarına dair haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilir.

 

2.6) Dağıttığı Kâr Üzerinden Tevkifat Yapmadığı Tespit Edilenlerin İzaha Davet Edilmesi

Kâr dağıtım tablosunda yer alan bilgiler ile diğer verilerin karşılaştırılması sonucunda, dağıtmış oldukları kârlar üzerinden vergi kesintisi yapmadıkları yönünde haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilir.

 

2.7) Geçmiş Yıl Zararlarının Mahsubu Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

GVK ve KVK’da yer alan şartlardan herhangi birisini ihlal etmek suretiyle geçmiş yıl zararlarını gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde indirim konusu yaptığı yönünde haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilir.

 

2.8) İştirak Kazançlarını İlgili Hesapta Göstermeyen Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

KVK’nın 5. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamına giren iştirak kazançlarının, ilgili düzenlemeler uyarınca tutulan muhasebe kayıtlarında iştiraklerden temettü gelirlerinin izlendiği hesaplarda gösterildikten sonra, beyannamede istisnalar arasında yer alması gerekmektedir.

Söz konusu hesaplarda, elde edilen iştirak kazançlarının yer almaması ya da bu hesapların hiç kullanılmaması hallerinde, bu kazançları beyanname üzerinde istisna olarak gösterdiğine dair haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilir.

 

2.9) Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5/1-e Maddesindeki İstisna ile İlgili Olarak Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

KVK’nın 5. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde yer alan, taşınmaz ve iştirak hisseleri ile kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan hakları satış kazancı istisnasından faydalanan mükelleflerden; menkul kıymet ve taşınmaz ticareti ve kiralanması faaliyeti ile uğraşıldığı, istisnaya konu kazancın %75’lik kısmının özel fon hesabına alınmadığı veya beş yıllık süre içerisinde özel fon hesabından çekildiği ya da satışın yapıldığı yılı izleyen 5 yıl içinde şirketin tasfiye edildiği yönünde haklarında ön tespit bulunanlar izaha davet edilir.

 

2.10) Örtülü Sermaye Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

Ortaklara olan borçların toplamının, öz sermayenin üç katından fazla olduğu yönünde haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilir.

 

2.11) Ortaklardan Alacaklar İçin Hesaplanması Gereken Faizler Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

Dönem sonu bilançosunda “Ortaklardan Alacaklar” hesabında bakiye bulunmakla birlikte aynı döneme ilişkin gelir tablosunda faiz geliri beyan etmediği yönünde haklarında ön tespit bulunan mükellefler izaha davet edilir.

 

2.12) Ortaklık Hakları veya Hisselerini Elden Çıkardıkları Halde Beyanda Bulunmayan Limited Şirket Ortaklarının İzaha Davet Edilmesi

GVK’nın mükerrer 80. maddesinin birinci fıkrasının (4) numaralı bendinde, ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artışı kazancı olarak sayılmıştır.

Bu kapsamda, ortaklık hak ve hisselerini elden çıkardıkları halde gelir vergisi beyannamesi vermedikleri veya vermiş oldukları gelir vergisi beyannamesinde bu gelirleri beyan etmedikleri yönünde haklarında ön tespit bulunan limited şirket ortakları izaha davet edilir.

 

2.13) Gayrimenkul Alım/Satım Bedelinin Eksik Beyan Edilmiş Olabileceğine Dair Haklarında Tespit Bulunanların İzaha Davet Edilmesi

Gayrimenkul alım/satım işlemlerine ilişkin olarak, tapu daireleri, banka ve benzeri finans kurumları ile diğer kurum ve kuruluşlardan elde edilen bilgilerin karşılaştırılması sonucunda, alım/satım bedelinin eksik beyan edilmiş olabileceğine dair haklarında ön tespit bulunanlar izaha davet edilir.

 

2.14) Gayrimenkullere İlişkin Değer Artışı Kazançları Yönünden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

GVK’nın mükerrer 80. maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendine göre değer artışı kazancı olarak sayılanlardan tapuya tescil edilen gayrimenkullerin elden çıkarılmasından doğanlara ilişkin olarak, tapu dairelerinden elde edilen verilere göre, gayrimenkulleri iktisap tarihinden başlayarak beş yıl içinde elden çıkardıkları ve istisna haddinin üstünde kazanç elde ettikleri halde beyanname vermediklerine dair haklarında ön tespit bulunanlar izaha davet edilir.

 

 

2.15) Gayrimenkul Sermaye İratlarını Beyan Etmeyen veya Eksik/Hatalı Beyan Eden Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

İlgili kurum ve kuruluşlardan alınan bilgilerin değerlendirilmesi neticesinde, kira geliri elde ettiği anlaşılanlar ile muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinde yapılan tevkifat tutarına göre istisna ve beyan sınırı üzerinde kira geliri elde ettiği anlaşılanlardan gayrimenkul sermaye iratlarını beyan etmediklerine veya eksik/hatalı beyan ettiklerine dair haklarında ön tespit bulunanlar izaha davet edilir.

 

2.16) Sahte veya Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge Kullanılması Durumunda Mükelleflerin İzaha Davet Edilmesi

VUK’un 359. maddesinde yer alan fiillerle verginin ziyaa uğratılmış olabileceği hallerde izaha davet hükümleri uygulanmayacaktır.

Bununla birlikte, sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair vergi inceleme yetkisini haiz kişilerce düzenlenen raporlara istinaden yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarının; her bir belge itibarıyla 50.000 TL’yi geçmemesi ve mükellefin ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmaması kaydıyla mükellefler izaha davet edilir.

Sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair belge tutarının tespiti ile mal ve hizmet alış tutarının hesaplanmasında vergiler hariç tutarlar dikkate alınacaktır.

 

3. ÖN TESPİT

VUK’un 370. maddesinde yer alan indirimli cezanın uygulanması, yetkili merciler tarafından verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair ön tespitin yapılmış olduğu hallerde mümkündür.

Ön tespit, vergi kanunlarının verdiği yetki kapsamında vergi incelemesi yapmaya ve/veya mükellefler veya mükelleflerle muamelede bulunan diğer gerçek ve tüzel kişilerden bilgi toplamaya yetkili kılınanlar tarafından doğrudan veya dolaylı olarak elde edilen bilgi, bulgu veya verilerin İzah Değerlendirme Komisyonu’na intikal ettirilmesi neticesinde, mezkûr komisyon tarafından verginin ziyaa uğramış olabileceği ve mükellefin izaha davet edilebileceği yönünde yapılan tespiti ifade eder.

Ön tespitin şartları aşağıdaki gibidir:

• Vergi incelemesine başlanılmamış veya takdir komisyonuna sevk işleminin yapılmamış olması
• İhbarda bulunulmamış olması

VUK’un 370. maddesinde ve bu madde ile ilgili 482 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği’nde yer alan açıklamalara göre, izaha davet ile ilgili olarak indirimli ceza uygulaması ön tespit yapılmış olması halinde mümkün olabilecektir. Ön tespitin şatlarından birisi de vergi incelemesine başlanılmamış olmasıdır.

 

II. VERGİ İNCELEMESİNE BAŞLANILMASI VE İZAHA DAVET

Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 9. maddesinin; (2) numaralı fıkrasında “Vergi incelemesine, incelemeye tabi olan nezdinde düzenlenecek "İncelemeye Başlama Tutanağı" ile başlanır...” hükmü, (3) numaralı fıkrasında da “İncelemeye başlama tarihi, mükellefin tutanağı imzaladığı tarihtir...” hükmü yer almaktadır. Buna göre, vergi incelemesi, incelemeye başlama tutanağının imzalandığı tarih ile başlamaktadır.

Aynı Yönetmeliğin “İşe başlama ve incelemeye hazırlık” başlıklı 7. maddesinin (3) numaralı fıkrasında “Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, incelemeye başlamadan önce, nezdinde inceleme yapacakları kişilere ve konulara ilişkin olarak görev yazısı ekinde verilen belgeler ile ilgililerin vergi dairesindeki dosyalarını tetkik ederler. Ayrıca, gerekirse harici araştırmalar da yapmak suretiyle bunların faaliyetleri, iş ve iş kolları ile çalışma şekilleri hakkında bilgi edinirler.” denilmektedir.

Bu noktada, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar tarafından, henüz incelemeye başlama tutanağı imzalanmadan elde edilmiş olan bilgi, bulgu veya verilerin Maliye Bakanlığınca izaha davet kapsamına alınan konulardan olması halinde durumun İzah Değerlendirme Komisyonu’na intikal ettirilmesi gerektiği düşüncesindeyiz.

Ayrıca, bahsedilen Yönetmeliğin; “Vergi inceleme görevinin verilmesi” başlıklı 6. maddesinin (1) numaralı fıkrasında “Vergi inceleme görevi yazı ile verilir. İnceleme görevi yazılarında; nezdinde inceleme yapılacak kişilere ve konulara ilişkin bilgilere, incelemenin türüne, gerekçesine, dönemine ve süresine ilişkin hususlara yer verilir.” hükmü yer almakta olup, “İncelemeye başlama tutanağının muhteviyatı” başlıklı 11. maddesinde de “incelemeye alınma gerekçesi” ve “incelemenin konusu” incelemeye başlama tutanağında bulunması asgari hususlar arasında sayılmıştır.

Bu açıdan bakıldığında ve yine bu noktada, incelemeye yetkili olanlara verilen inceleme görev yazılarında belirtilen incelemeye alınma gerekçe ve konusunun, Maliye Bakanlığınca izaha davet kapsamına alınan konulardan olması halinde durumun İzah Değerlendirme Komisyonu’na intikal ettirilmesi gerektiği düşüncesindeyiz.

 

SONUÇ

Vergi Hukukunun temel ilkelerinden biri olan eşitlik ilkesi gereğince;

• Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar tarafından, henüz incelemeye başlama tutanağı imzalanmadan elde edilmiş olan bilgi, bulgu veya verilerin ve
• İncelemeye yetkili olanlara verilen inceleme görev yazılarında belirtilen incelemeye alınma gerekçe ve konusunun,

Maliye Bakanlığı’nca izaha davet kapsamına alınan konulardan olması halinde, durumun İzah Değerlendirme Komisyonu’na intikal ettirilmesi gerektiği, bunun izaha davet müessesesinin getiriliş amaçlarından biri olan vergiye gönüllü uyumu olumlu yönde etkileyeceği düşünülmektedir.