KORONAVİRÜS BİLGİ NOTU

18.03.2020

Giriş

COVID-2019 vakalarının ülkemizde de görülmeye başlaması işverenler açısından alınacak önlemler, virüsün yayılmaması için işverene düşen yükümlülükler konusunda endişelere neden olmuştur. Bu çalışmada virüsün özellikleri, kuluçka süresi, mücadele yöntemleri, kullanılabilecek dezenfektanlar, uygulanabilecek mühendislik tedbirleri ve organizasyonel tedbirler, kullanılabilecek kişisel koruyucu donanımlar ve bu donanımları takma ve çıkarma yöntemlerinden bahsedilmiştir.

Koronavirüsün Özellikleri

2019 Aralık ayında Wuhan’da gizemli bir hastalık tespit edilmiştir, daha sonraları adı COVID-2019 olarak belirlenen bu hastalık Şubat 2020 itibariyle tüm dünyaya yayılmıştır. Hastalığın resmi adını uluslararası virüs taksonomi komitesi “severe acute respiratory syndrome coronavirus 2”, or SARS-CoV-2 olarak belirlemiştir. 2003 yılındaki SARS ile karıştırılmaması için halk içerisinde COVID-19 olarak adlandırmaktadır.[1] SARS-CoV-2 virüsü betaCoVs virüs kategorisindedir, şekil olarak yuvarlak veya eliptiktir, çapı yaklaşık 60-140nm.’dir, diğer CoVs’lar gibi ultraviyole ışığa ve sıcağa karşı duyarlıdır, bu tip virüsler lipid solventler(%75 eter, etanol, klorine içeren dezenfektanlar, peroksiasetik asit, kloroheksidin dışındaki kloroformlar) içerisinde kolayca yok edilebilir.[2]

 

Resim: SARS-CoV-2 virüs görünümü[3]

Koronavirüs Hastalığı (COVID-19) Belirtileri [4]

COVID-19'a neden olan SARS-CoV-2 enfeksiyonu, hafif ila şiddetli arasında değişen hastalıklara neden olabilir ve bazı durumlarda ölümcül olabilir. Semptomlar tipik olarak ateş, öksürük ve nefes darlığıdır. Virüs bulaşmış bazı insanlar diğer solunum dışı semptomlar yaşadıklarını bildirmiştir.

Asemptomatik vakalar olarak adlandırılan diğer kişilerde hiç semptom görülmemiştir.

Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol Merkezi(CDC)'ne göre, COVID-19 semptomları maruziyetten itibaren 2 gün veya 14 gün sonra ortaya çıkabilir.[5]

Koronavirüs Hastalığı (COVID-19) Yayılması

İlk insan COVID-19 vakaları muhtemelen enfekte hayvanlara maruz kalmayla sonuçlansa da, enfekte insanlar SARS-CoV-2'yi diğer insanlara yayabilir. Virüsün, esas olarak insandan insana yayıldığı düşünülmektedir. Çinde yapılan araştırmalara göre ortalama her hasta virüsü 2.2 kişiye bulaştırmıştır.[6]

Virüs daha çok kişilerin ağzından hapşırma veya öksürme yoluyla çıkan damlacıkların başka kişiler tarafından solunmasıyla yayılmaktadır, virüs bulunan yerlere temas ve daha sonrası solunum yollarına temas şeklinde de yayılmalar olabilmektedir. İnsanlar en çok semptomları gösterdiği zamanlarda (öksürme, hapşırma vb.) virüsü bulaştırmaktadırlar.

Koronavirüs Hastalığı (COVID-19)’un İşyerlerine Etkileri

Devamsızlık:

• İşçinin hasta olması nedeniyle işe gelmemesi
• İşçinin hasta olan aile üyesine bakmak için işe gelmemesi
• İşçinin okulların ve kreşlerin kapalı olması nedeniyle işe gelememesi
• İşçinin hastalık korkusu ile işe gelmemesi
• İşçinin bağışıklık sistemi düşük aile bireyine hastalık bulaştırma korkusu ile işe gelmemesi

Ticaret alışkanlıklarındaki değişim:

• Hijyen ürünlerine talebin artması(maske, hijyen kimyasalları vb.)
• Gıda ürünlerine talebin artması
• Dışarıda yapılacak aktivite ve ürünlere talebin azalması
• Tüketicilerin alışveriş alışkanlıklarının değişmesi(e-ticaretin kullanımının artması, kapıya teslim hizmetlerine talebin artması)

Tedarik ve teslimat zorlukları:

 COVID-19'dan ciddi şekilde etkilenen coğrafi bölgelere öğe gönderimleri zorlaşabilir veya hiç yapılamayabilir.

COVID-19’a Karşı Alınabilecek Önlemler

Bulaşıcı Hastalık Planı

İşyerinde çalışan işçilerin yaptığı işler temas ettiği kişiler göz önüne alınarak, İş sağlığı ve güvenliği risklerden korunma ilkelerine de uygun olarak öncelikle işçileri tehlikeye maruz bırakmayacaktır bu mümkün değilse tehlikenin işçilere zarar vermesini engelleyecek şekilde bulaşıcı hastalıklar konusunda planlar hazırlanabilir. Bu planlar risk değerlendirmesinin bir parçası olarak görülüp COVID-19’la mücadelede yol haritası olabilmektedir. Bu tip değerlendirmeler kamu otoritelerinin sağladığı bilgilere göre gözden geçirilmelidir. Bu tip değerlendirmelerde özellikle şunlara bakılmalıdır;

• İşçiler SARS-CoV-2 kaynaklarına maruz kalma ihtimaline karşı şu şekilde sınıflandırılabilir;
  • Genel Halka yakın çalışan işçiler,
  • Müşterilere yakın çalışan işçiler,
  • İş arkadaşlarına yakın çalışan işçiler,
  • Hasta kişilere yakın çalışan işçiler,
  • COVID-19 vakalarına yakın çalışan işçiler,
• İşçilerin evlerinde ve toplum içerisinde virüse maruz kalma ihtimali
• İşçilerin fizyolojik özellikleri(yaşlılık, bağışıklık sistemi zayıflığı, hamilelik)
• İşçilerin farkındalık eksiklikleri

İşyeri Hijyeni ve Salgın Kontrolü

• İşçilere ve ziyaretçilere ellerini yıkamak için yerler sağlanmalı bunun mümkün olmadığı durumlarda en az %60 alkol içeren dezenfektan verilmelidir.
• İşçilerin hasta olduğu zaman evde kalması sağlanmalıdır
• Öksürük ve hapşırma durumunda yapılacaklar anlatılmalıdır.
• İşçi ve ziyaretçilere kağıt mendil sağlanmalıdır.
• Çalışma yöntemleri ve şekilleri işçilerin birbiri ile en az temas edeceği şekilde ayarlanmalıdır. Örneğin: Uzaktan çalışma, uzaktan eğitim, kademeli vardiyalar, kademeli yemek saatleri
• İşçilerin kendi kullandıkları araçların başka işçiler tarafından kullanılması engellenmelidir.
• İşyeri düzenli olarak temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir, özellikle virüslere karşı etkili temizleyiciler kullanılmalıdır. SARS-CoV-2 virüsünün ortamda ne kadar canlı kaldığına dair henüz kesin veriler bulunmamaktadır fakat yapılan 2 araştırmada virüsün cam gibi sert yüzeylerde 9 gün[7] plastik gibi yüzeylerde ise 2 gün[8] kaldığı belirtilmiştir.

Hasta kişilerin tespiti ve izolasyonu

• Hasta işçilerin tespiti ve izolasyonu hastalığın yayılması ile mücadele konusunda önemli bir adımdır.
• İşçiler COVID-19 belirtileri konusunda bilgilendirilmeli ve kendilerini, aile bireylerini takip etme konusunda teşvik edilmelidir.
• İşyerinde COVID-19 belirtileri gösteren işçileri diğer çalışanlardan izole etmek için planlar geliştirilmeli ve çalışanlar bu planları uygulamak için eğitilmelidir.
• İşyerinde oluşturma imkanı varsa izolasyon odası oluşturulmalı bunun mümkün olmadığı durumda belirti gösteren kişileri izole edebilmek için kullanılacak odalar belirlenmelidir. Bu odalarda önceden bisküvi, konserve gıda vb. hazır gıdalar, su, maske dezenfektan vb. malzemeler hazır bulundurulmalıdır.
• COVID-19 belirtileri gösteren işçinin yüz maskesi takması sağlanmalı, bulunduğu odanın havasının diğer odaları dolaşmaması sağlanmamalıdır.
• Şüpheli işçiler ile virüs bulaşmış işçiler de ayrılmalıdır.
• İzole alana giren işçi sayısı minimum düzeyde tutulmalıdır.

Esnek Çalışma Yöntemleri

• Hasta çalışanları evde kalmaya teşvik edilmelidir.
• Çalışanları cezalandırıcı olmayan izin politikaları geliştirilmelidir.
• Çalışanların hasta aile üyesine veya çocuklarına bakmak için evde kalmasına izin veren esnek çalışma politikaları uygulanmalıdır.

Risk Kontrol Tedbirlerini Uygulama

İş sağlığı ve güvenliği kontrol hiyerarşisine göre ortamda bir tehlike varsa önce tehlike ortadan kaldırılmalıdır COVID-19 salgını açısında tehlikeyi ortadan kaldırmak mümkün değildir, bu durumda risklerle mücadele, mühendislik kontrolleri, idari kontroller, güvenli çalışma uygulamaları (bir tür idari kontrol) ve KKD). Her kontrol tedbirinin avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır en etkili yöntemler birbiri ile birlikte uygulanan kombine yöntemlerdir.

Mühendislik Kontrol Tedbirleri[9]

Mühendislik kontrollerinin amacı çalışanları virüse maruz kalmasını önlemektir. Bu tip kontroller işçilerin kurallara uymalarından bağımsız olarak maruziyeti azaltır ve en etkili yöntemlerdendir. SARS-CoV-2 için mühendislik kontrollerinden bazıları şunlar olabilir;

• Havalandırma sistemlerine yüksek verimli hava filtreleri takılabilir.
• Çalışma ortamı havalandırması artırılabilir.
• Hava akış yönlendirmesi kirli havanın hemen dışarı çıkacağı şekilde tasarlanabilir.
• Kişilere hapşırma ve öksürme bariyerleri sağlanabilir.
• Müşteri ve diğer işçiler ile mesafenin sınırlandırılması için şeffaf bariyerler yapılabilir.
• Negatif basınç odaları (havanın oda içerisine girdiği fakat oda içerisindeki havanın dışarı çıkamadığı odalar) yapılabilir.
• İşyeri girişinde çalışanların otomatik olarak vücut sıcaklığı ölçülebilir.

 

İdari Kontrol Tedbirleri

İdari kontrol tedbirleri daha çok insan faktörü ile ilgili tedbirlerdir. Genel anlamda tehlikeye maruziyeti azaltmak için çalışma şekli ve prosedürleri konularında alınacak tedbirlerdir. Alınabilecek idari tedbirler şunlardır;

• Hasta işçilerin işyerine gelmesine engellenmelidir, (izin vermek, evde kalmasını sağlamak vb.)
• Evden çalışma uygulamaları geliştirilmeli ve uygulanmalı, toplantılar sanal ortamda yapılmalıdır,
• Müşteriler ile iletişim en aza indirilmelidir,
• Vardiya sistemlerini ve günlerini değiştirerek işyerinde aynı anda bulunan çalışan sayısı minimuma indirilmelidir,
• COVID-19 salgınları olan yerlere seyahatler durdurulmalıdır,
• Çalışanların sorularını yanıtlamak ve alınan önlemleri yayınlamak adına internet tabanlı iletişim ağı oluşturulmalıdır,
• Çalışanlara COVID-19 ve korunma yolları, koruyucu kıyafet giyilmesi çıkarılması konularında eğitim verilmelidir.
• Risk grubundaki işçilere(yaşlılar, hamileler, bağışıklık sistemi zayıf olanlar) izin verilmeli veya işyerinde en az çalışanla temas etmesi sağlanmalıdır.

İş Hijyeni

COVID-19 hastalığına karşı iş hijyeni sağlamak için alınabilecek önlemler şunlardır;

• İşçilerin çalışma ortamlarına gerekli kişisel ve ortam temizlik malzemeleri sağlanmalıdır.
• Çalışanların düzenli olarak el yıkaması veya alkol bazlı el temizleyicilerini kullanması sağlanmalıdır.
• El yıkama yerlerine el yıkama talimatları asılmalıdır.

Kişisel Koruyucu Donanım

KKD örnekleri arasında eldivenler, gözlükler, önlükler, yüz siperleri, yüz maskeleri bulunur. 

Çalışanlara verilecek kişisel koruyucu donanımlar;

• Çalışanın maruz kalabileceği tehlikeler dikkate alınarak seçilmelidir,
• Çalışanın uygun şekilde takması sağlanmalıdır,
• Düzenli olarak bakımı yapılması ve değiştirilmesi gereklidir.
• Kullanılan kişisel koruyucu donanımlar salgının kontrol altına alınması adına uygun şekilde bertaraf edilmelidir.

Avrupa Birliği Hastalıklarla Mücadele Merkezi(ECDC) COVID-19 için kişisel koruyucu donanımların şunlar olduğunu belirtmiştir;[10]

• Solunum koruyucuları(yüz maskeleri)
  • Şüpheli veya onaylanmış vakalarla temas riski bulunan kişilerin FFP2 veya FFP3 sınıfında solunum maskesi kullanması gerekmektedir.
  • FFP türü maskeler bulunamazsa damlacık iletiminden koruyan yüz maskesi kullanılmalıdır.
  • Yüz maskelerinin havadaki enfeksiyona karşı koruma sağladıkları garanti edilmemektedir.
  • Sağlık hizmetleri sunucusuna veya işyerlerine gelen şüpheli vakalara öncelikle cerrahi maske verilmeli ve takması sağlanmalıdır.
  • Yüz maskelerinin havadan bulaşan enfeksiyonlara karşı garantisi yoktur, basit maskelerin nem tutma özelliği, geçirgenliğinin fazla olması ve kişinin maske taktığında kendisini güvende hissederek daha rahat davranması maske kullanımının dezavantajlarıdır.
• Göz koruyucuları (gözlükler)
  • Gözlükler göz mukozasını virüse karşı korumaktadır.
  • Gözlükler maske ile uyumlu olmalı ve geçirgen olmamalıdır.
• El koruyucuları (eldivenler)
  • El koruması için lateks veya nitril eldivenler kullanılabilir.
• Vücut koruyucuları(kıyafetler vs.)
  • Kıyafetler suya dayanıklı ve uzun kollu olmalıdır.

Kişisel Koruyucu Donanımların Uygun Şekilde Giyilmesi[11]

Kişisel Koruyucu donanımlar şu sırayla giyilmelidir;

• Eller yıkanır
• Önlük giyilir
• Yüz maskesi takılır
• Gözlük takılır
• Eldiven takılır

Kişisel Koruyucu Donanımların Uygun Şekilde Çıkarılması[12]

Kişisel Koruyucu donanımlar şu sırayla çıkarılmalıdır;

• Kirli eldiven çıkarılır
• Yeni eldiven takılır
• Önlük çıkarılır
• Gözlük çıkarılır
• Solunum maskesi çıkarılır
• Sonradan giyilen eldiven çıkarılır

Eldivenleri Çıkarmak[13]

Eldivenler aşırı derece kirli olduğu kabul edilen donanımlar olduğu için ilk onlar çıkarılmalıdır ve çıkarılmadan önce alkol bazlı bir dezenfektanla temizlenmelidir. Eldiven çıkarmanın 8 adımı bulunmaktadır;

1. Sağ elinizle sol el eldiven avuç içi ve bilek bölgesi arasında sıkıştırın
2. Sağ elinizi kullanarak sol el eldiveni bileğinizden ayırın
3. Sağ el parmaklarınız sol el eldiven dış kısmının içerisinde kalana kadar çıkarın
4. Sol el parmaklarınızla sağ el eldiven avuç içi bilek bölgesi arasında sıkıştırın ve tutun
5. Sağ eldiveni bileğinizden ayırın
6. Sol el parmakları sağ el eldivenin içerisinde kalana kadar çıkarın,
7. Sağ el parmaklarınızı eldivenden çıkarın,
8. Sağ el ile eldivenin iç kısmından tutarak sol el parmaklarınızı da çıkartın

Maskeleri Çıkarmak; Maskeler arka kısmında bulunan elastik bantlar tutularak çıkarılmalıdır.

Sonuç

COVID-19 vakalarının ülkemizde de görülmeye başlamasıyla hastalığın yayılmaması için önlemler almak kaçınılmaz hale gelmiştir. Kişilerin birbirleri ile temas riskinin en fazla bulunduğu yerlerden birisi de işyerleridir. İşyerlerinde salgının görülmemesi ve yayılmaması için işverenlerin alması gerekli çeşitli önlemler bulunmaktadır. İşverenler söz konusu önlemleri ne kadar hızlı alırsa hem ulusal düzeyde sağlık sistemi meşgul edilmeyecek sistem etkin kullanılabilecek, hem de işverenler ekonomik olarak en az düzeyde etkilenecektir. Bu kapsamda işverenlerin potansiyel hasta işçileri erken safhada tespit etmesi, virüsün yayılımını önlemek adına çalışanların birbirleri ve müşteriler ile fiziksel teması en aza indirmesi, işyerinde bulunan vakaları virüsün işyeri geneline yayılmasına izin vermeden kontrol etmesi gerekmektedir.