Sergii Regeliuk
Ortak, Avukat, Uyuşmazlık Çözümü Müdürü (NAZALI, Ukrayna)
Yuliya Shapovalova
Kurumsal Danışmanı, Kyiv Ofisi Müdürü
Olena Karakan
Hukuk Danışmanı (NAZALI, Ukrayna)
ÖZET
Bu makale, süregelen çatışmanın ardından yeniden inşa edilen Ukrayna'daki stratejik yatırım fırsatlarını ve zorluklarını özetlemekte ve önemli getiri potansiyelini vurgulamaktadır. Vergi ve yönetim alanındaki kilit reformlar ekonomik dayanıklılığı artırmayı amaçlarken, özel sermaye ve uluslararası finans kuruluşları da önemli miktarda kaynak ayırmış durumdadır.
Savaş riski sigortası ve Türkiye gibi ülkelerle yapılan serbest ticaret anlaşmaları yabancı yatırımcılar için ek güvence sağlamaktadır. Erken yatırım sadece kârlı değil, aynı zamanda Ukrayna'nın toparlanmasını ve küresel pazara entegrasyonunu desteklemek için de hayati önem taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler: Yatırım, Vergi Reformları, Döviz Kısıtlamaları, Savaş Riski Sigortası, Serbest Ticaret Anlaşması (STA)
GİRİŞ
Ukrayna'ya yatırım yapmak sadece yatırım yapan şirketler için önemli değil; aynı zamanda ülkenin toparlanmasına ve yeniden yapılanmasına yardımcı olmak için mutlak bir gerekliliktir. Bu sadece Ukrayna'nın yararına değil, daha geniş küresel istikrar ve refaha katkıda bulunmakla ilgilidir. Ukrayna, söz konusu sürece rağmen, önemli tüketici pazarı ve stratejik Avrupa konumu nedeniyle hala cazip bir yatırım fırsatı sunmayı başarıyor. Avrupa Birliği (“AB”) pazar standartlarına ve düzenleyici çerçevelerine uyum sağlama konusunda önemli bir ilerleme kaydetmiş olan Ukrayna'nın dayanıklılığı övgüye değerdir. Mevcut reformlar isteğe bağlı değildir, ekonomik hayatta kalma ve gelecekteki büyüme için gereklidir.
Yatırım programları ve sigorta mekanizmaları artık sadece kâğıt üzerindeki planlar olmaktan çıkmış, uygulanmaya başlanmıştır. Dijital teknolojinin kullanımı şeffaflığın ve yönetimin geliştirilmesinde çok önemli bir rol oynarken, AB tarafından talep edilen reformların %90'ı tamamlanmıştır. Süreç kapsamında, katılım müzakereleri devam etmekte olup; özel sektör nihayet adım atıp yatırım yapmaya başlamıştır.
2024 yazında, Ukrayna Ekonomi Bakanlığı Ukrayna Yatırım Rehberi'ni[1] yayınladı ve Ukrayna İş Geliştirme Fonu'nun tamamen bağımsız bir kalkınma finansmanı kurumuna dönüştüğünü duyurdu. Ukrayna, 31 uluslararası ortakla birlikte ülkedeki küçük ve orta ölçekli işletmelerin finansmana erişimini iyileştirmek için KOBİ Dayanıklılık İttifakı'nı başlattı. İttifaka verilen taahhütler, yeni KOBİ programları için 4,5 milyar Avro'nun üzerindedir.
Genel olarak, uluslararası finans kuruluşları (IFI'ler) ve hükümetler tarafından yardım ve yeniden yapılanma için yaklaşık 1 trilyon $[2] taahhüt edilmiştir. Aralarında BlackRock ve JPMorgan Chase'in de bulunduğu özel sermaye şirketleri Ukrayna odaklı fonlar kurmuş ve devlet destek programları belirlemiştir.
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), Kalkınma Fiınans Kurumu (DFC), Avrupa Yatırım Bankası ve Dünya Bankası (EIB) gibi önde gelen finans kuruluşları kredi ve yatırım desteği sunarken, MIGA, DFC, EBRD ve İngiltere, Almanya, Fransa ve Japonya hükümetleri yatırımcıları korumak için savaş riski sigortası ile devreye girmektedir.
Ukrayna Hükümeti'nin yatırım çekme çabaları aşağıdaki girişimlerle ortaya konmaktadır:
NEDEN YATIRIM YAPMALISINIZ?
SAVAŞ SIRASINDA VERGİ REFORMLARI
Ukrayna'nın ekonomik istikrar ve AB üyeliği için verdiği mücadele zorlu reformlara ve uluslararası yardıma bağlıdır. Bu değişiklikler sadece arzu edilen değişiklikler değil; ülkenin savaş sırasında ayakta kalabilmesi ve savaş sonrasında yeniden inşa edilebilmesi için elzem durumdadır.Hükümet savunmaya 500 milyar Ukrayna Grivnasından (UAH) fazla kaynak aktarmak için bir vergi planı hazırladı; bunun %60'ı askeri maaşlara, geri kalanı ise diğer kritik ihtiyaçlara ayrılacaktır. Maliye Bakanı'na göre bu miktarın dörtte üçü kayıt dışı ekonominin çökertilmesi sayesinde iç kredilerden ve bütçe fazlalarından sağlanacak. Geri kalanı ise, Rusya'nın işgali çok az seçenek bıraktığı için yeni vergi politikalarından karşılanacaktır.
Önerilen plan şu şekilde özetlenebilir:
Ekonomi Bakanlığı, makroekonomik istikrarın korunmasının dayanıklılık ve toparlanma için pazarlık konusu olmadığında ısrar ediyor. 2025'ten 2027'ye kadar, Ukrayna dış bağışçılara güvenmeye devam etse bile, odak noktası daha fazla iç gelir elde etmek olacaktır. 2025-2027 Bütçe Deklarasyonu'nun bir parçası olarak hükümet savunma için yeni fonlar bulma ve harcamaları sıkılaştırma sözü vermiştirdi.
Diğer tedbirler arasında kayıt dışı ekonomiyle mücadele, tüketim vergilerinin AB kurallarıyla uyumlu hale getirilmesi ve peşin vergi ödeme mevzuatının yaygınlaştırılması yer alıyor.
Daha geniş kapsamlı mali reformların savunma, sosyal ihtiyaçlar ve yeniden inşayı desteklemek için GSYH'nin %3-4'ü kadar ekstra kaynak sağlaması bekleniyor. Orta vadede karbon vergisi düzenlemelerinin elden geçirilmesi, maden çıkarma endüstrisi vergilerinin yeniden gözden geçirilmesi ve AB ve OECD standartlarını karşılamak üzere sanal varlıkların vergilendirilmesine yönelik kuralların belirlenmesi söz konusudur.
Vergi Dairesi, 2024 ortasından itibaren test edilecek yeni bir sistem, yıl sonuna kadar tamamlanacak dijital dönüşüm planları ve 2026'ya kadar anonim vergi mükellefi verilerinin kullanılmasıyla halkın güvenini geri kazanacağını ve uyum risklerini daha iyi yöneteceğini iddia ediyor. Ancak bunu işletmeleri uzaklaştırmadan başarıp başaramayacaklarını kimse tahmin edemiyor.
UKRAYNA'DA SINIR ÖTESİ OPERASYONLARDA YÖN BULMA: YABANCI YATIRIMCILAR İÇİN TEMEL MEVZUAT İÇGÖRÜLERİ
Ukrayna Merkez Bankası (NBU), 24 Şubat 2022'den bu yana, devam eden çatışmalara yanıt olarak, sermaye kaçışını önlemek, finansal istikrarı korumak ve Ukrayna Grivnası'nın istikrarını desteklemek için döviz işlemleri ve çeşitli finansal araç işlemleri üzerinde çeşitli kısıtlamalar uygulamıştır. Bu önlemler başlangıçta sınır ötesi operasyonlar için önemli zorluklar yaratsa da, NBU 2022 ve 2024 yılları arasında döviz kısıtlamalarını kademeli olarak hafifletmiştir. Bu, ülkenin ekonomik toparlanmasını desteklemek ve finansal sistemi istikrara kavuşturmak için yapıldı ve böylece yabancı yatırımcıların Ukrayna pazarına daha fazla girme özgürlüğüne sahip olmalarını sağladı.
2024'ün İkinci Yarısında İşletmeler İçin Temel Döviz İşlemlerine İzin Verildi:
“Yeni Yatırımlar” koşullarından yararlanmak isteyen yabancı yatırımcıların açık çerçeveye uymaları gerekmektedir:
Bu “Yeni Yatırım” fırsatları için uygunluk kriterlerini karşılamayan alacaklıların şu anda borç geri ödemesi için sınırlı seçenekleri bulunmaktadır. Ancak, borç-özkaynak takası, Ukrayna'da yeniden yatırım veya temettü geri ödeme aracı olarak kurumsal yatırım fonlarının kullanılması gibi alternatif stratejileri değerlendirebilirler. Yabancı yatırımcıların, gelişmekte olan NBU düzenlemelerine tam uyum sağlamak için yerel hukuk ve finans uzmanlarından tavsiye almaları teşvik edilmektedir.
SAVAŞ RİSKİ SİGORTASI
Ukrayna hükümetinin, yatırımcılara bir nebze olsun güvence sağlamak amacıyla savaş riski sigortası düzenlemeleri getirmekten başka çaresi kalmadı. 1 Ocak 2024 tarihinde yürürlüğe giren 3497-IX sayılı Kanun, İhracat Kredi Ajansı'nın (ECA) Ukrayna'daki yatırımlar için savaş ve siyasi risklere karşı sigorta sunmasına izin verdi. Bunu takiben, 9 Nisan 2024 tarihinde Bakanlar Kurulu, ECA tarafından sigorta kapsamına alınan risklerin listesini onayladı ve sigorta şartlarını belirledi.
Savaştan zarar görmüş bir ülkede beklenebileceği gibi riskler oldukça kapsamlıdır. Savaş riskleri şunları içerir: (a) savaş, silahlı saldırı ve kitlesel ayaklanmalar gibi askeri çatışmalar; (b) darbeler ve iktidarı ele geçirmeler dahil olmak üzere şiddetli ayaklanmalar; (c) terörizm ve sabotaj eylemleri; ve (d) işgal ve ilhak. Siyasi riskler de bir o kadar korkunçtur: (a) devletin ticari mallara el koyması; (b) devlet yetkilileri tarafından keyfi lisans iptali veya iş yerinin kapatılmaya zorlanması (kanunla gerekçelendirilmediği sürece); (c) devletin yasal veya sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirmemesi; (d) devlet tarafından getirilen ödeme yasakları veya moratoryumlar; ve (e) kanun bir istisna getirmediği sürece para birimi dönüştürme veya uluslararası transferlere getirilen kısıtlamalar.
Sigorta programı herhangi bir yatırıma açık değildi ve bazı şartlara tabidir:
Sigorta sözleşmeleri birden fazla savaş ve/veya siyasi riski kapsayabilir, ancak standart bir oran beklemeyin. ECA, her sözleşme için sigorta tarifesini kendi iç politikalarına göre belirler. Sözleşme şartlarının geri kalanı müzakereye açık olmakla birlikte yasalara ve ECA kurallarına uygun olmalıdır.
UKRAYNA-TÜRKİYE: UKRAYNA'YI YENİDEN YAPILANMA İÇİN GELECEKTEKİ ARAÇ OLARAK SERBEST TİCARET ANLAŞMASI
Ukrayna ile Türkiye arasında 3 Şubat 2022'de Serbest Ticaret Anlaşması (STA) imzalandı. Onay bildirimi 2 Ağustos 2024'te Türkiye Resmi Gazetesi'nde yayınlandı[3].
Anlaşma, Ukrayna işletmelerinin özellikle endüstriyel ve belirli tarım ürünleri için Türkiye pazarına daha fazla erişimini kolaylaştırmasıyla ön plana çıkıyor. Ayrıca, Türk yatırımlarını çekmeyi ve Ukrayna ekonomisi için yeniden inşa stratejileri oluşturmayı amaçlıyor. Bu stratejilerden biri, Türkiye'nin deneyimine göre modellenen Ukrayna'da endüstri parklarının oluşturulmasını içeriyor.
Ukrayna'nın yerel metalurji sektörüne destek konusunda, ülke hurda metal ihracatına gümrük vergisi koyma hakkını saklı tutuyor. Bu arada Türkiye, 840 metalurji ürününden 510'una sıfır ithalat vergisi uygulayarak pazarını Ukrayna metallerine açıyor. 167 metalurji ürünü için 411 bin tonluk kota belirlenmiştir[4].
Sıfır Gümrük Vergisi Oranı:
Ayrıca, STA, Ocak 2024'te karşılıklı olarak kararlaştırılan Ukrayna'nın yeniden inşası için Türkiye-Ukrayna Görev Gücü'nün uygulanmasına Türk şirketlerinin katılımını teşvik edecektir. Görev gücünün temel odak alanları arasında yol altyapısının restorasyonu ve önemli güzergahlarda geçici köprüler ve üst geçitlerin inşası yer almaktadır: su taşımacılığı altyapısının geliştirilmesi ve restorasyonu; kritik altyapının korunması; konutların yeniden inşası; ve havacılıkla ilgili projeler.
Ek olarak, Ukrayna'nın kullanılmış otomobiller ve ikinci el ürünlerle ilgili yükümlülükleri ve motorlu taşıtlar ve hafif sanayi ürünleriyle ilgili yükümlülükler için 3 ve 5 yıllık geçiş dönemlerini taahhüt etmesi de dikkat çekicidir.
Türk hammaddelerinden üretilen ürünler açısından, bunlar Ukrayna yapımı olarak tanınacak ve EUR1 sertifikasına uygun olarak tüm Avrupa ülkelerine gümrüksüz ihraç edilebilecektir.
TEŞVİK
Uluslararası destek, savaş riski sigortası ve özel sermaye fonlarının işletmelere güvenlik sağlamasıyla Ukrayna'nın yatırım manzarasını güçlendiriyor. Ukrayna'nın temiz enerji ve teknoloji reformları, özellikle yenilenebilir enerjiler için yaptığı hamle, onu Avrupa'nın enerji dönüşümünde kilit bir oyuncu konumuna getiriyor. Erken yatırımcılar, sürdürülebilirliğe doğru bu değişimin ön saflarında yer alıyor.
Ukrayna'nın toparlanması, AB üyelik hedefleri, ekonomik reformlar ve güçlü küresel destekle olumlu bir ortamın oluşmasını sağlayarak dayanıklılığı ve gelecekteki büyümeyi yansıtıyor. Yatırım yapmak yalnızca ödüller sunmakla kalmıyor, aynı zamanda Ukrayna'nın toparlanmasını ve küresel pazarlara entegrasyonunu da destekliyor.
[1] Ukrayna Ekonomi Bakanlığı ve Kyiv Ekonomi Okulu, “Investment Guide Ukraine”, Erişim Tarihi: 9 Ekim 2024, https://66673120c02fe81b61d75096_Ukraine Investment Guide 2024 (2)_compressed.pdf (website-files.com)
[2] Ukraine Invest, “Ukraine Reconstruction May Cost $1.1 Trillion”, Son Erişim Tarihi: 17 Ekim 2024 https://ukraineinvest.gov.ua/en/news/27-06-22-1/
[3] Resmi Gazete, “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Ukrayna Hükümeti Arasında Serbest Ticaret Anlaşması”, Erişim Tarihi: 10 Ekim 2024, https://resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/10/20241004M1-1.pdf
[4] Ukrayna Ekonomi Bakanlığı, “Hükümet Ukrayna İle Türkiye arasındaki Serbest Ticaret Anlaşmasını onayladı”, Son Erişim Tarihi: 11 Ekim 2024, https://me.gov.ua/News/Detail?isSpecial=True&lang=en-GB&title=TheGovernmentApprovesTheFreeTradeAgreementBetweenUkraineAndTurkey