VERGİYE UYUMLU MÜKELLEFLERE SAĞLANAN %5 VERGİ İNDİRİMİNİN ESASLARI

13.03.2025

İmdat TÜRKAY/Gelir İdaresi Grup Başkanı

 

Öz: Gelir Vergisi Kanununda vergiye uyumlu mükelleflere 2018 yılından buyana uygulanmakta olan %5 indirimi artık mükellefler için vergi rekortmeni olmak kadar önem taşıyan ve her ortamda gururla söyledikleri bir uygulama haline gelmiştir. Bu çalışmamızda vergi indiriminden yararlanacak mükellefler ve indirimden yararlanma şartları ve özellik taşıyan bazı hususlar hakkında örnekli açıklamalar yapılmıştır.

 

Anahtar kelimeler: OECD Vergiye Uyum Piramidi, %5 vergi indirimi, vergi indiriminin şartları, vergi indiriminde limitler, fazla vergi indiriminin mahsubu.

 

1. Giriş

 

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun mükerrer 121 inci maddesine göre, belirlenen şartları taşıyan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, 1/1/2018 tarihinden itibaren verilecek yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannameleri üzerinden hesaplanan verginin %5’ini, ödenmesi gereken vergiden indirme imkânı bulunmaktadır. Belirlenen şartları taşıyan mükelleflere, Mart ve Nisan 2025 aylarında verecekleri yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannameleri üzerinden hesaplanan verginin %5’ini, ödenmesi gereken vergiden indirme imkânı sağlanmaktadır.

Kısacası bu uygulama ile vergi yükümlülüklerine ilişkin beyan ve ödenesini doğru ve zamanında yapan vergiye uyumlu mükellefler bir bakıma ödüllendirilmektedir.

 

2. OECD’nin Vergiye Uyum Piramidine Göre Mükelleflerin Sınıflandırılması

 

OECD Vergiye Uyum Piramidi, vergi idarelerinin stratejik planlama yapmasına ve mükellef davranışlarını analiz ederek uygun müdahaleleri belirlemesine yardımcı olmaktadır. Bu model, dünya genelindeki vergi idareleri tarafından benimsenmiş ve uyum stratejilerinin geliştirilmesinde önemli bir araç olarak kullanılmaktadır. OECD uyum piramidinin Türkçe açıklamalı hali şöyledir.

 

OECD Vergiye Uyum Piramidi, mükellef davranışlarına göre farklı stratejileri görselleştiren bir modeldir. Vergiye uyum piramidinde yer alan mükellef grupları şöyledir; gönüllü uyumlular (beyan ve ödemeyi doğru ve zamanında yapanlar), vergiye uyum için yardım bekleyenler (eğitim, danışmanlık ve rehberlik), ikna edilmesi gerekenler (risk analizi, denetim, müeyyideler) ve inatçı uyumsuzlar (sert yasal tedbirler ve cezai yaptırımlar). OECD Gönüllü Uyum Piramidi, vergi mükelleflerinin davranışlarını teşvik etmeye yönelik bir modeldir. Piramidin temel amacı, vergi mükelleflerinin gönüllü olarak vergi uyumunu artırmaktır.

 

3. %5 Vergi İndirimine İlişkin Yasal Düzenleme

 

Gelir Vergisi Kanununun mükerrer 121. maddesine göre, belirlenen şartları taşıyan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerin, sekiz yıldır verdikleri yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannameleri üzerinden hesaplanan verginin %5’ini, ödenmesi gereken vergisinden indirmektedirler. Ancak bu uygulamadan tüm gelir unsurlarının yararlanması mümkün değildir. Örneğin kira, ücret, menkul sermaye iradı ve diğer kazanç ve irat geliri elden ve yıllık beyanname veren mükellefler %5 vergi indiriminden yararlanamazlar. Yani yedi gelir unsurundan sadece üç gelir unsuru için vergi indirimi uygulaması geçerli bulunmaktadır. Konuya ilişkin ayrıntılı açıklama ve örnekler, 301 ve 312 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğlerinde yer almaktadır.

 

4. %5 Vergi İndiriminden Yararlanacak Mükellefler ve Yararlanma Şartları

 

Vergiye uyumlu mükelleflere sağlanan vergi indirimi uygulamasından;

• Ticari, zirai veya mesleki faaliyeti nedeniyle gelir vergisi mükellefleri,
• Kurumlar vergisi mükellefleri (Finans ve bankacılık sektörlerinde faaliyet gösterenler, sigorta ve reasürans şirketleri, emeklilik şirketleri ve emeklilik yatırım fonları hariç),

 

yararlanabilmektedirler. Kurumlar vergisi mükellefleri de belirtilen şartları taşımaları şartıyla %5 vergi indiriminden yararlanabilmektedir. Ancak, finans ve bankacılık sektörlerinde faaliyet gösterenler, sigorta ve reasürans şirketleri ile emeklilik şirketleri ve emeklilik yatırım fonları vergi indiriminden yararlanamazlar.

 

Vergi indirimi uygulaması, kapsam dahilindeki gelir ve kurumlar vergi mükelleflerinden belirtilen şartları taşıyanların verecekleri yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannameleri üzerinden hesaplanan vergisinin %5'inin, ödenmesi gereken gelir veya kurumlar vergisinden indirilmesi suretiyle gerçekleştirilmektedir.  2022 yılında 7338 sayılı Kanunla “Vergiye uyumlu mükelleflere vergi indirimi” uygulaması hakkında bazı değişiklikler yapılmış ve %5 vergi indiriminden yararlanma şartları mükellefler lehine kolaylaşmıştır.

 

Mükelleflerin vergi indiriminden yararlanma şartları şöyledir;

• İndirimin hesaplanacağı beyannamenin ait olduğu yıl ile bu yıldan önceki son iki yıla ait vergi beyannamelerinin kanuni süresinde verilmiş olması gerekmektedir. Kanuni süresinde verilen bir beyannameye ilişkin olarak kanuni süresinden sonra düzeltme amacıyla veya pişmanlıkla verilen beyannameler de bu şartı ihlal etmeyecektir.

 

• İndirimin hesaplanacağı beyannamenin ait olduğu yıl ile bu yıldan önceki son iki yıla ait süre içerisinde kesinleşmiş olması koşuluyla vergi beyannamelerindeki vergi türleri itibarıyla ikmalen, re’sen veya idarece yapılmış bir tarhiyat bulunmaması gerekmektedir.
• Kesinleşen tarhiyatların, indirimin hesaplanacağı beyannamenin ait olduğu yıl için geçerli olan, yıllık indirim tutar sınırının %1’ini aşmaması durumunda bu şart ihlal edilmiş sayılmayacaktır. Dolayısıyla, 2024 yılı için (6.900.000X%1=) 69.000 TL’yi aşmayan kesinleşmiş tarhiyatlar bu şartı ihlal etmeyecektir.
• İndirimin hesaplanacağı beyannamenin verildiği tarih itibarıyla, uygulama kapsamındaki vergi beyannameleri üzerine tahakkuk eden vergilerin ödenmiş olması gerekmektedir.

 

Ödemenin, ilgili mevzuatı gereği istenilen bilgi ve belgelerin tam ve eksiksiz olarak ibraz edilmiş olması koşuluyla, vergi kanunları gereği doğan iade alacaklarından mahsuben yapılmış olması ve indirimden yararlanıldıktan sonra söz konusu iade alacağı tutarının mahsuben ödemesi talep edilen vergi borcu tutarının altına düşmesi hâlinde, eksik ödenmiş duruma gelen vergilerin mahsuben ödenmek istenilen tutarın %10'unu aşmaması kaydıyla, eksik ödenmiş vergiler dolayısıyla veya vergi kanunları gereğince, tecil edilerek belirlenen şartların gerçekleşmesine bağlı olarak terkin edilecek vergilerin, şartların sağlanamaması hâlinde kanunlarında belirlenen tecil süresinin sonunu takip eden onbeşinci günün bitimine kadar ödenmesi şartıyla, bu şart ihlal edilmiş sayılmayacaktır.

 

Kanuni süresi içinde verilen bir beyannameye ilişkin olarak, kanuni süresinden sonra düzeltme amacıyla veya pişmanlıkla verilen beyannameler vergi indiriminden yararlanılmasına engel değildir. Ancak, indirimden yararlanılabilmesi için bu beyannameler üzerine tahakkuk eden vergilerin de indirimin hesaplanacağı beyannamenin verildiği tarih itibarıyla ödenmiş olması gerekir. Mükellefin vergi aslı (vergi cezaları ile fer'i alacaklar dâhil) 1.000 Türk lirasının üzerinde vadesi geçmiş borcunun bulunmaması gerekmektedir.

 

Vergi indiriminin hesaplanacağı beyannamenin ait olduğu yıl ile önceki dört takvim yılında 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 359 uncu maddesinde (Kaçakçılık suçları ve cezalar) sayılan fiilleri işlediği tespit edilenler vergi indiriminden yararlanamazlar.

 

5. Vergi İndiriminin Yıllık Üst Limiti

 

%5 indirim tutarının üst limiti, 1/1/2024 tarihinden itibaren verilmesi gereken yıllık gelir ve kurumlar vergisi beyannamelerinde uygulanmak üzere 6.900.000 TL olarak uygulanmaktaydı. 329 seri no.lu GVGT ile bu tutar, 1/1/2025 tarihinden itibaren verilmesi gereken yıllık gelir ve kurumlar vergisi beyannamelerinde uygulanmak üzere 9.900.000 TL olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla, 2024 yılına ilişkin olarak Mart-Nisan/2025 aylarında verilecek gelir ve kurumlar vergisi beyannamesinde belirlenen bu yeni tutar olan 9.900.000 TL dikkate alınacak ve hesaplanan indirim tutarı, hiçbir durumda yıllık olarak belirlenen bu tutardan fazla olamayacaktır. 

 

6. Fazla Olan Vergi İndiriminin Diğer Vergilere Mahsubu

 

Vergi indirimi uygulaması ticari, zirai veya mesleki faaliyeti nedeniyle gelir vergisi mükellefi olanların, 2024 yılına ilişkin yıllık gelir vergisi beyannamesini Mart/2025 ayında verildiği anda hesaplanan verginin %5'i olarak hesaplanmakta ve ödenmesi gereken gelir vergisinden indirilmektedir. Böylece vergisini düzenli beyan edip ödeyen vergiye gönüllü uyumu yüksek olan mükellefler, bir bakıma ödüllendirilmektedir.

Vergi indirimi uygulamasında %5 oranında hesaplanan indirilecek tutarın, ödenmesi gereken vergiden fazla olması durumunda kalan tutar, yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannamesinin verilmesi gereken tarihi izleyen bir tam yıl içinde mükellefin beyanı üzerine tahakkuk eden diğer vergilerinden mahsup edilebilecektir. Ancak, bu süre içinde mahsup edilemeyen tutarlar mükellefe red ve iade edilmeyecektir.

 

7. Vergi İndiriminden Yararlanmak İçin Ödenmesi Gereken Vergiler

 

Vergi indiriminden yararlanabilmek için sadece gelir veya kurumlar vergisi beyannamelerinin değil, geçici vergi beyannameleri, muhtasar, muhtasar ve prim hizmet beyannameleri ile Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı vergi dairelerine verilmesi gereken katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi beyannamelerinin yasal süresinde verilmesi ve bu beyannameler üzerine tahakkuk eden bütün vergilerin de vergi indiriminin hesaplanacağı beyannamenin verildiği tarih itibarıyla ödenmiş olmaları gerekmektedir.

 

8. Şartların Taşınmadığının Sonradan Anlaşılması Durumunda İndirilen Verginin Mükelleften Geri Alınması

 

%5 vergi indiriminden yararlanan mükelleflerin, öngörülen şartları taşımadığının Gelir İdaresi tarafından sonradan tespiti hâlinde, ilgili vergilendirme döneminde indirim uygulaması dolayısıyla ödenmeyen vergiler, vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın tarh edilerek mükelleften gecikme faizi ile birlikte geri alınacaktır.

9. Vergiye Uyumlu Mükelleflere Sağlanan %5 Vergi İndiriminin Özeti

Gelir İdaresinin bu konuda hazırlamış olduğu infografik şöyledir (https://www.gib.gov.tr/infografikler).

 

10. %5 Vergi İndirimi Uygulamasına İlişkin Örnek Olaylar

 

329 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde yapılan açıklamaya göre, hesaplanan indirim tutarı, 1/1/2025 tarihinden itibaren verilmesi gereken yıllık gelir ve kurumlar vergisi beyannamelerinde uygulanmak üzere  9.900.000 TL’den fazla olamayacaktır. Gelir İdaresinin internet sayfasında yer alan Vergiye Uyumlu Mükelleflere %5 Vergi İndirimi Broşüründe yer alan örnekler şöyledir (gib.gov.tr/Rehber ve Broşürler).

Örnek 1: Vergi indiriminden yararlanma şartlarının tamamını taşıyan Mükellef (A), 2024 takvim yılında 2.500.000 TL ticari kazanç, sahibi olduğu iki daireyi konut olarak kiraya vermesi sonucunda 750.000 TL kira geliri elde etmiş ve götürü gider yöntemini seçmiştir. Mükellef yıl içinde 375.000 TL geçici vergi, 180.000 TL de tevkif yoluyla kesilen vergi ödemiştir. 

Mükellef, kira gelirinin yanında ticari kazancını beyan etmek zorunda olduğundan, 33.000 TL olan konut kira geliri istisnasından yararlanamaz. Buna göre, Mükellef (A) %5 vergi indiriminden aşağıdaki şekilde yararlanacaktır.

Ticari Kazanç	2.500.000 TL
Gayrimenkul Sermaye İradı (Konut)	750.000 TL
Giderler (Götürü) (750.000 X  %15)	112.500 TL
Safi İrat (Kira) (750.000 – 112.500)	637.500 TL
Gelir Vergisi Matrahı (2.500.000 + 637.500)	3.137.500 TL
Hesaplanan Gelir Vergisi	1.037.000 TL
Ticari Kazanç/Gelir Vergisi Matrahı (2.500.000 / 3.137.500)	%79
Hesaplanan Gelir Vergisinin Ticari Kazanca İsabet Eden Kısmı (1.037.000 X 0,79)	819.230 TL
Hesaplanan Vergi İndirimi Tutarı (819.230 X %5)	40.961,5 TL
Mahsup Edilecek Vergi Toplamı (375.000 + 180.000)	555.000 TL
Ödenmesi Gereken Vergi (1.037.000 – 555.000)	482.000 TL
Vergi İndirimi Tutarı	40.961,5 TL
Ödenecek Gelir Vergisi (482.000 – 40.961,5)	441.038,5 TL

Örnek 2:  Avukatlık faaliyetinden dolayı gelir vergisi mükellefi olan Mükellef (B), vergi indiriminden yararlanma şartlarının tamamını taşımakta olup 2024 takvim yılında 6.000.000 TL serbest meslek kazancı, 550.000 TL alacak faizi elde etmiştir. Mükellef, bu dönemde 900.000 TL geçici vergi, 750.000 TL de tevkif suretiyle kesilen vergi ödemiştir. Buna göre, mükellef (B) %5 vergi indiriminden aşağıdaki şekilde yararlanacaktır.

Serbest Meslek Kazancı	6.000.000 TL
Menkul Sermaye İradı	550.000 TL
Gelir Vergisi Matrahı (6.000.000 + 550.000)	6.550.000 TL
Hesaplanan Gelir Vergisi	2.402.000 TL
Serbest Meslek Kazancı/Gelir Vergisi Matrahı (6.000.000 / 6.550.000)	%91
Hesaplanan Gelir Vergisinin Serbest Meslek Kazancına İsabet Eden Kısmı (2.402.000 X 0,91)	2.185.820 TL
Hesaplanan Vergi İndirimi Tutarı (2.185.820 X %5)	109.291 TL
Mahsup Edilecek Vergi Toplamı (900.000 + 750.000)	1.650.000 TL
Ödenmesi Gereken Vergi (2.402.000 – 1.650.000)	752.000 TL
Vergi İndirimi Tutarı	109.291 TL
Ödenecek Gelir Vergisi (752.000 – 109.291)	642.709 TL

 

Örnek 3: Ticari kazanç sahibi mükellef, %5 vergi indiriminden yararlanma şartlarının tamamını taşımakta olup 2024 takvim yılında 9.000.000 TL ticari kazanç ve 1.000.000 TL tevkifatsız yurtdışı off shore faiz geliri elde etmiştir.  Mükellef yıl içinde 1.500.000 TL geçici vergi ve 2.000.000 TL tevkif yoluyla kesilen vergi ödemiştir.

Mükellef ticari kazancı ile birlikte beyan sınırını aşan tevkifatsız off-shore faizini de yıllık beyanname ile beyan edecektir. Buna göre, mükellefin yararlanacağı %5 vergi indirimi aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.

Ticari kazanç	9.000.000 TL
Menkul sermaye iradı (tevkifatsız alacak faizi)	1.000.000 TL
Gelir vergisi matrahı	10.000.000 TL
Hesaplanan gelir vergisi	3.782.000 TL
Ticari kazanç/gelir vergisi matrahı oranı	%90
Hesaplanan gelir vergisinin ticari kazanca isabet eden kısmı (3.782.000 X%90=)	3.403.800 TL
Hesaplanan vergi indirimi tutarı (3.403.800 X %5)	170.190 TL
Mahsup edilecek vergiler toplamı (ödenen geçici vergi ve tevkif yoluyla kesilen vergi) (1.500.000 +2.000.000=)	3.500.000 TL
Ödenmesi gereken gelir vergisi (3.782.000–3.500.000)	282.000 TL
%5 vergi indirimi tutarı	170.190 TL
Ödenecek gelir vergisi (282.000–170.190=)	111.810 TL

 

11. Sonuç

 

OECD Vergiye Uyum Piramidine göre uyum seviyeleri yüksek olan mükellef gruplarının artırılması için vergi indirimi dahil çeşitli sistemlerin hayata geçirilmesi gerekmektedir. Vergiye uyumlu mükelleflerin mutlaka bu tarz indirimlerle teşvik edilmesi ve ödüllendirilmesi gerekmektedir. Ancak getirilen bu imkandan yararlanmak için şartların çok iyi analiz edilmesi ve haksız indirime sebebiyet verilmemesi gerekir. Belirlenen şartların taşınmadığının sonradan tespiti hâlinde indirim uygulaması dolayısıyla ödenmeyen vergiler, vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın mükellef adına tarh edilerek geri alınacaktır.

 

Mevcut durumda, vergiye uyumlu mükelleflere getirilen %5 vergi indirimi uygulamasından; ticari, zirai veya mesleki faaliyeti nedeniyle gelir vergisi mükellefleri yararlanabilmektedir. Gelir vergisi mükelleflerinden ücret, gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı ve diğer kazanç ve irat gelirleri için yıllık beyanname verenler %5 vergi indiriminden yararlanamazlar. Önümüzdeki süreçte mükellefler açısından çok önemli olan bu uygulamanın sadece üç gelir unsurunda değil yedi gelir unsurunun tamamına sağlanması yönünde yapılacak bir yasal düzenleme vergilemede eşitlik ilkesi açısından çok yararlı olacaktır.

 

Vergi indirimi konusunda detaylı bilgi için Gelir İdaresinin internet sayfasında (gib.gov.tr/Rehber ve Broşürler) yer alan Vergiye Uyumlu Mükelleflere %5 Vergi İndirimi Broşürü ile çalışmamızda da yer alan İnfografiğe bakılmasında fayda vardır.

 

*Bu yazıda yapılan açıklamalar, tamamıyla yazarına ait olup, hiçbir şekilde yazarın çalıştığı kurumunu bağlamaz, kurumunun görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez.